حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 1-15

معرفی نویسنده:

محسن پاک آئین متولد 1333 از شهرستان فسا در استان فارس ، سفیر سابق ج.ا. ایران در تایلند، ازبکستان، زامبیا و جمهوری آذربایجان.

مرور تاریخی

جمهوری اسلامی ایران همسایه و دوست جمهوری آذربایجان است، دوستی و برادری ، با این کشور دایمی است و ما این را توسعه خواهیم داد.

قسمت اول- پیوند دوباره

در دسامبر سال1989 ،در آستانه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، با استقلال جمهوری آذربایجان ، مرزهای غیر قابل عبور که در سال های طولانی، ایران و جمهوری آذربایجان را از یکدیگر جدا کرده بود ، به مرزهای دوستی و محبت تبدیل شد.

در سایه این تحول، انسان هایی که دارای یک ریشه تاریخی بودند، بعد از جدایی طولانی، مجددا به هم پیوسته و امکان ارتباط صمیمانه را بدست آوردند .در واقع ملت های ایران و جمهوری آذربایجان با پیشینه تاریخی و فرهنگی مشترک ، برای ایجاد روابط نزدیک، گام های بلندی برداشته و به مثابه یک ملت در دو کشور مستقل، به تعاملات مثبت روی آوردند.

در این عرصه،حیدر علی اف رئیس فقید جمهوری آذربایجان ، نقش مهم و توجه ویژه ای در توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان داشت و موفق به برداشتن گام های سریع جهت تحکیم روابط دوستانه و برادرانه با ایران گردید.

وی در همان زمان اظهار داشت:

«این طبیعی است که خواهان گسترش و توسعه روزافزون روابط آذربایجان و ایران باشیم، زیرا ما همسایه و دارای یک دین و مسلک هستیم.کشور ما با هیچ کشور دیگری تا به این حد وابستگی تاریخی ندارد. بر اساس سیاست دولت ما ، جمهوری اسلامی ایران همسایه و دوست آذربایجان است، دوستی و برادری ، با این کشور دایمی است و ما این را توسعه خواهیم داد».

آذربایجان پس از احیای استقلال، خط مشی سیاست خارجی خود را بر مبنای همکاری و مشارکت دوجانبه، صلح و ثبات ، تفاهم متقابل و احترام به حق حاکمیت طرف متقابل ، متکی بر موازین بین المللی بنیان نهاد

 

آقای حیدر علی اف رئیس جمهور آذربایجان ،خود مجری این سیاست شد و باسفر های مکرر به ایران ، در مسیر توسعه هرچه بیشتر همکاری های فیمابین، نقش موثر ایفا نمود.

جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اولین کشورهائی که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت ، در مقاطع مهم از موضع باکو در مورد مناقشه قره باغ دفاع کرد و در سازمان های بین المللی و سازمان همکاری های اسلامی نیز همواره همراه جمهوری آذربایجان بود .بر این اساس آقای حیدر علی اف بارها بیان کرد که «حمایت های بین المللی ایران و کمک هایی که به جنگ زدگان ما کرده و می کند فراموش نشدنی است».

 

در یکی از دیدارهای رسمی، هنگامی که یکی از مسئولین عالی رتبه ، آذربایجان و ایران را کشورهای دوست خواند،آقای حیدر علی اف صحبت های وی را تکمیل کرد و گفت: «ما کشورهای برادر هم هستیم یعنی هم دوست هستیم و هم برادران اسلامی» ایشان در مورد اشتراکات ایران و جمهوری آذربایجان نیز بارها گفته بود که«کشورهای ما با هیچ کشور دیگری تا این اندازه دارای روابط تاریخی نزدیک نمی باشند و مسائل غیر قابل حل بین دو همسایه وجود ندارد».

به نظر رئیس جمهور فقید آذربایجان پس از آخرین سفر رسمی وی به ایران و دیدار با حضرت آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم انقلاب، مرحله جدیدی در روابط آغاز گردید .ایشان در پایان این مذاکرات اطهار داشت:: «من از این دیدارها بسیار راضی هستم و در نتیجه کارهای مفید و مشترکی که انجام شده روابط ایران و آذربایجان به سرعت توسعه خواهد یافت».

رهبر فقید جمهوری آذربایجان یک بار نیز به همکاران خود گفت:«دوستان عزیز شما هم بدانید، به عنوان رئیس جمهوری آذربایجان در راه ارتقاء روابط ایران و آذربایجان و برای توسعه دایمی آن تلاش می کنم و بعد از این نیز تلاش خواهم کرد. این برای ملت ها و دولت های ما لازم است . هیچ کس نمی تواند این سیاست من را تغییر بدهد».

نگارنده این سطور، اعتقاد دارد مروری بر سیاست خارجی جمهوری آذربایجان در دوره آقای حیدر علی اف و بررسی آن، می تواند موجب شناخت حقایق آن مقطع و پشتوانه ای برای تقویت مناسبات دو جانبه فعلی و آتی تهران و باکو باشد.بر این اساس در نظر است بطور متناوب به این موضوع پرداخته شود.با امید به اینکه نگارش یادداشت و یادآوری دیدگاه های رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان و معمار سیاست خارجی این کشور، حقایق تاریخی را بیشتر روشن کرده و به تحکیم روابط دو ملت برادر و دوست کمک نماید.

 

مطالب داخل گیومه از کتاب«حیدر علی اف و شرق» استخراج شده است.

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 2

محسن پاک آیین: جمهوری اسلامی ایران از بدو استقلال جمهوری آذربایجان ، رویکرد مثبتی نسبت به این کشور اتخاذ کرد.

قسمت دوم- همسایه ابدی

روابط سیاسی ایران با آذربایجان،قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در دوره «جمهوری دمکراتیک آذربایجان» آغاز شد. «قرارداد دوستی» که در تاریخ 20 ماه مارس سال 1920 میان ایران و جمهوری دمکراتیک آذربایجان به امضاء رسید، نقطه عطف اسناد امضاء شده میان دو کشور بود. در ماده اول این سند تاریخی، استقلال جمهوری آذربایجان از طرف ایران برسمیت شناخته شد.

در ماده سوم نیز«برقراری روابط دیپلماتیک و تاسیس نمایندگی سیاسی دررده سفارت میان دو کشور» قید گردید. امضای ین سند که حائز اهمیت سیاسی بالائی بود و اسناد دیگر همچون «قرارداد دوستی» و موافقتنامه هائی در زمینه ارتباطات وتلگراف، بازرگانی تبادل هیات های مختلف برای مذاکره پیرامون مسایل اقتصادی- سیاسی ، گمرک ، پست و کنوانسیون کنسولی روابط دو کشوررا تثبیت نمود.

از اوایل سال 1920 وزارت خارجه جمهوری آذربایجان ایجاد نمایندگی های رسمی در برخی از شهرهای ایران را آغاز کرد و در چهارم فوریه همان سال محمد بیک خلیل اف به سمت معاونت کنسولی آن کشور در شهر انزلی تعیین شد.در واقع توسعه روابط همه جانبه با همسایه جنوبی یکی از خط مشی های اصلی سیاست خارجی جمهوری دمکراتیک آذربایجان بود.

پس از آنکه جمهوری آذربایجان در ترکیب امپراطوری شوروی قرار گرفت، از اتخاذ سیاست های خارجی مستقل محروم گردید و از این دوره به بعد ، روابط ایران-آذربایجان به سیاست های خارجی شوروی وابسته و آذربایجان سوسیالیستی در چهارچوب سیاست خارجی شوروی فقط در مسایل اقتصادی و فرهنگی حق دخالت داشت. از سال 1968 سرکنسولگری ایران در باکو فعالیت خود را آغاز کرد. این کنسولگری پس از کسب استقلال جمهوری آذربایجان به سفارت جمهوری اسلامی ایران ارتقاء یافت.

در زمان شوروی نیز جهت نزدیکی دو ملت به یکدیگر سندهایی به امضاء رسید که از میان آنها می توان به تفاهم نامه ایران و شوروی در زمینه کنسولی اشاره نمود .این سند، رفت و آمد اتباع دو کشور و خصوص مرزنشینان را آسان و برگزاری نمایشگاه های تجاری و روند تبادل هیات های نمایندگی را تسهیل می کرد.

در آستانه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، پارلمان آذربایجان در تاریخ 18 اکتبر سال 1991 ،لایحه استقلال جمهوری آذربایجان را به تصویب رساند و در 12 مارس سال 1992 این کشور به عنوان یک حکومت مستقل و آزاد از سوی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شد.مرزها گشوده شد ، رفت و آمد آسان گردید و روابط اقتصادی و انسانی تقویت شد و در نهایت اینکه کنسولگری ایران در باکو به سفارت جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان ارتقاء یافت.

آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران طی سخنان خود در مراسم نماز جمعه در نوامبر سال 1991 خبر شناسائی استقلال آذربایجان را اعلام و فرمان کمک به کشورهای مشترک المنافع را صادر کرد.

در سال 1992 وزارت امورخارجه ایران،دستور ویژه ای را به سفارتخانه های خود ، در رابطه با کمک و حمایت لازمه نسبت به دیپلمات ها و اتباع آذربایجان صادر نمود. بر اساس این شواهد جمهوری اسلامی ایران از بدو استقلال جمهوری آذربایجان ،رویکرد مثبتی نسبت به این کشور اتخاذ کرد.

در جولای سال 1991 به دنبال سفرهیات نمایندگی دولت جمهوری آذربایجان به ایران ، یادداشت تفاهمی در زمینه همکاری اقتصادی-تجاری علمی-فنی و فرهنگی میان طرفین به امضاء رسید و پس از آن هیات نمایندگی جمهوری اسلامی ایران به ریاست دکترعلی اکبر ولایتی وزیر امورخارجه وقت ایران در تاریخ دسامبر سال 1991 به باکو آمد و در روابط دو کشور تحرک و پیشرفت مشخصی ایجاد شد.

متاسفانه در این مقطع سخنان نسنجیده رهبران جبهه خلق آذربایجان در زمان ریاست جمهوری ایلچی بیک مانع تقویت مناسبات دوستانه دو کشور گردید .قوم گرایان که در آذربایجان به حاکمیت رسیده و مخالف دوستی مردم جمهوری آذربایجان با ملت ایران بودند، از همان ابتدا با طرح شعارهای تفرقه افکنانه سعی نمودند با استفاده از رسانه ها ،کتابها ،نهادهای رسمی و غیر رسمی در تمامی حوزه ها فضای ضد ایرانی ایجاد نمایند. اما دولت ایران با خویشتنداری به عنوان پیشگام شناسایی استقلال کشورهای منطقه قفقاز ، ازهیچ نوع کمکی اعم از اقتصادی ،سیاسی ،نظامی ، معیشتی به جمهوری آذربایجان دریغ ننمود و در واقع موضع منطقی و سیاست راهبردی ایران که بر مبنای احترام به استقلال جمهوری آذربایجان بود، روز به روز سرعت بیشتری پیدا کرد.

اما پس از این دوره، فعالیت های انجام شده توسط آقای حیدرعلی اف به عنوان رئیس مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان در جهت بهبودی روابط با ایران ، روح تازه ای در مناسبات فیمابین دمید و با توجه به مخالفت ایشان با قومگرایان ضد ایرانی و نگاه مثبت به روابط دوستانه میان تهران و باکو ، روند رو به رشد مناسبات تداوم یافت. ایشان اعلام کرد:

«همسایگی ابدی ما با ایران ،یعنی اینکه ما دارای منافع ابدی هستیم، خود سنگ بنای توسعه روابط در سطح بالا می باشد».

در این دوره ، توسعه همه جانبه روابط با ایران ، به عنوان یکی از الویت های سیاست خارجی کشور تعیین گردید وبا این نگاه ، روابط جمهوری آذربایجان و ایران تقویت گردید ، سفرهای متقابل هیات های نمایندگی میان طرفین افزایش یافت و روابط اقتصادی جان گرفت. رئیس جمهوری فقید آذربایجان همواره تاکید داشت که خط مشی سیاست خارجی ما بر پایه اصول همکاری ، دوستی و برادری با ایران است.

«همسایه همیشه برای انسان همسایه است . در میان مردم یک ضرب المثل موجود است . همسایه خوب از خویشاوند بد بهتر است . گاهی نیز گفته می شود، قوم و خویش فامیل است ، اما دور می باشد ولی همسایه در آن طرف دیوار است . ممکن است در شهرهای بزرگ، همسایه ها یکدیگر را نشناسند. یادم هست هنگامی که در دوران جوانی در نخجوان بسر می بردم میان همسایگان دیوار وجود داشت، گاهی اوقات این دیوار را نیز بر می داشتند که بین آنها حتی دیوار نیز وجود نداشته باشد. به همین سبب نیز بی تردید ، کشور همسایه برای ما مهم تر از سایر کشورها می باشد.»

دیدار آقای حیدرعلی‌اف با آیت‌الله خامنه‌ای رهبرمعظم انقلاب اسلامی در تاریخ چهارم شهریور 1371 یکی از حوادث مهم دوران ریاست ایشان بر جمهوری خودمختار نخجوان بود.در این دیدار رهبر انقلاب اسلامی ایران اظهار داشتند ما از الحاق جمهوری آذربایجان به پیکر امت اسلامی بسیار خرسندیم .ایشان همچنین با بیان تلاشهای تبلیغاتی و فشارهای مختلف دشمنان اسلام برای ممانعت از ایجاد صمیمیت در روابط جمهوری آذربایجان با ایرانِ اسلامی ، ضرورت ایستادگی در برابر فشارهای بیگانگان را خاطر نشان ساختند.

به دنبال این ملاقات های دوستانه و سیاست منطقی و تلاش های پرفایده آقای حیدر علی اف، ارتباطات دوکشور توسعه یافت و روابط دوستانه با همسایگان و بخصوص با ایران از روند رو به رشدی برخوردار شد.

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 3

من هیچگاه فراموش نخواهم کرد که آن زمان ایران به ما بسیار کمک کرد

قسمت سوم- نخجوان

نخجوان، جمهوری خودمختارآذربایجان است که به دلیل منازعه این کشور با ارمنستان، از جمهوری آذربایجان دور افتاده و تا مرز جلفا در ایران، تنها ٤٠ کیلومتر فاصله دارد. جمهوری آذربایجان از طریق نخجوان با ترکیه دارای مرز کوتاهی است که برای دو کشور اهمیت اساسی دارد و خیلی از مبادلات تجاری جمهوری آذربایجان با ترکیه از طریق نخجوان صورت می‌گیرد.

آقای حیدر علی اف فرزند نخجوان است و به همین دلیل برای توسعه این جمهوری فعالیت های مهمی انجام داده است.وی در مورد زمان حضور خود در نخجوان و علاقه ای که به ارتباط با ایران داشت گفته است:

«من در نخجوان بدنیا آمده ام جوانی من در آنجا سپری شده است درست است که در آن زمان راهها بسته بود اما باز هم برای ما تبریز ، تبریز، تبریز! انگاری اگر دست خود را درازکنی به تبریز خواهی رسید اما آن سیم های خاردار به ما این اجازه را نمی دادند».

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قره باغ،جنگ در گرفت و ارتباط زمینی نخجوان با آذربایجان قطع شد و مردم نخجوان مدتها با مضایق و مشکلات که ناشی از محاصره این شهر بود،دست و پنجه نرم می کردند.

«من در آن سالها از سال 1990 تا سال 1993 در نخجوان زندگی می کردم فقط نخجوانی ها می دانند که نخجوان تا چه اندازه در وضعیت سختی به سر می برد ممکن است در اینجا افراد کمی از این مسئله مطلع باشند. زیرا در آن زمان از باکو و یا از جایی دیگر کسانی به نخجوان رفت و آمد نداشتند . ما در آنجا همانند کسانی که در جزیره ای تبعید شده باشند و در وضعیت بسیار سختی زندگی می کردیم. از یک طرف جنگ با ارمنستان ادامه داشت، در مرزهای ارمنستان-آذربایجان تبادل آتش وجود داشت و لازم بود که از بروز جنگ جلوگیری کرد از طرفی هم ا دامه زندگی برای مردم لازم بود. من هیچگاه فراموش نخواهم کرد که آن زمان ایران به ما بسیار کمک کرد».

آقای حیدر علی اف در آن مقطع و در زمانی که ریاست شورای عالی نخجوان را بر عهده داشت، برای ایجاد همکاری و روابط نزدیک با ایران تلاش بسیار نمود. ایشان به دلیل روابط دوستانه با مقامات ایرانی از جمله آقای هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران، توانست برای خارج کردن نخجوان از محاصره و تامین نیازهای غذایی و انرژی ، کمک های لازم را دریافت کرده و هزاران نفر را از سرما و مرگ رهائی بخشد.

به نقل از روزنامه آذربایجان شماره 234 ، 12 کتبر سال 1999، رئیس جمهور فقید آذربایجان آن روزها را اینگونه بیاد می آورد:

«زمان جدائی نخجوان از خاک آذربایجان بواسطه تعرض ارمنستان ، روابط این جمهوری خودمختار با باکو و سایر شهرهای آذربایجان بطور کلی قطع شده بود.ما در آنجا برق و گاز نداشتیم، آب نیز بسیار کم بود و زندگی بسیار سخت و مشکل شده بود. در آن هنگام هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور محترم و علی اکبر ولایتی وزیر خارجه ایران ، من را به تهران دعوت کردند. ما در آنجا مساله کمک به نخجوان را مورد مذاکره قرار دادیم بر اساس پروتکلی که به امضاء رساندیم ، صدور انرژی برق از ایران به نخجوان آغاز شد .کمک های غذایی معینی نیز به نخجوان ارائه شد، رفت و آمد بواسطه پل موجود میان ایران-آذربایجان تا حدودی سهل گردید سفرساکنان نخجوان به ایران و سفر ایرانی ها به نخجوان و مسایل مربوط به تجارت مردم تسهیل یافت. کارهای بسیار دیگری نیز صورت گرفت.»

رئیس جمهور آذربایجان در جای دیگری ، ضمن بازنگری تاریخچه ایجاد روابط متقابل با ایران ،در رابطه با وضعیت آن روز نخجوان و دیدار با رئیس جمهور ایران،سخنان ذیل را بیان کرده است:

« من بنا به دعوت جناب آقای هاشمی رفسنجانی دو بار به ایران سفر کردم او ما را به تهران دعوت کرد در آنجا قراردادها و اسنادی را امضاء کردیم و کمک ها به آذربایجان ارائه شد ما بطور کامل از انرژی برق محروم شده بودیم ما خط انتقال برق را احداث کردیم من افتتاح خط انرژی برق را بیاد می آورم تا کنون نیز نخجوان از آن استفاده می کند. ما هم زمان خط انتقال برق دیگری را نیز از ترکیه کشیدیم پل را از ترکیه گشودیم و آن را کشیدیم ،از ایران نیز این خط را کشیدیم.درست است که نه انرژی دریافتی از ایران و نه انرژی دریافتی از ترکیه تمامی نیازهای نخجوان به برق را تامین نمی کند ولی تا آن هنگام ما فقط از ارس ، آنهم فقط به اندازه 20 مگاوات بر می داشتیم، همانقدر نیز از ایران دریافت می کردیم، تامین برق نخجوان با این مقادیر ممکن نبود ، ولی مدتی با آن زندگی کردیم سپس بیاد می آورم مسئله این پل-در جلفای آنطرف در جلفای اینطرف، بازار گشایش یافت سپس شاه تختی ، پلدشت ، با آذربایجان غربی ،این کارها انجام شده است بدون تردید این در وهله اول مناسبات برادرانه ، عادلانه و صحیح جمهوری اسلامی ایران نسبت به آذربایجان و نخجوان علت این تحول بود».

در 2 اوت سال 1999 رئیس جمهور آذربایجان هنگام ملاقات با آقای یحیی محمدزاده استاندار وقت آذربایجان شرقی و هیات همراه ، ضمن اشاره کامل به کمک های ارائه شده ایران گفت:

«در آن روزهای سخت خصوصا پس از آنکه مرزها در سال1991 باز شد ایران به کشورما و خصوصا به نخجوان که از سوی ارامنه در تحریم اقتصادی قرار گرفته بود کمکهای لازم را ارائه نمود.»

حیدر علی اف در زمان درگیری جمهوری آذربایجان با ارمنستان ،به علت تشدید عملیات نظامی در نقاط هم مرز و نزدیک آذربایجان بارها با رهبران ایران در رابطه با دریافت کمک های انسانی مذاکره کرد. در این شرایط سخت، دولت ایران به دلیل اعتقاد به توسعه روابط دوستانه با دولت و مردم شریف جمهوری آذربایجان، با انجام کمک های لازم بدون هیچ منت و چشمداشت متقابل و برای احترام به آقای حیدر علی اف،موافقت کرد. بر این اساس نیازهای 100 هزار نفر از جنگ زدگانی که از مناطق اشغال شده رانده شده بودند تامین گردید و کمیته امداد امام خمینی،وظیفه کمک رسانی جدی به جنگ زدگان آذری را به عهده گرفت.

رئیس جمهور آذربایجان بارها ضمن بیان اینکه کشورش در این دوران سخت، تنها و بی پشتیبان نیست به کمک های ارائه شده ایران داشت.این اظهارات بیانگر عمق ارتباطات دوستانه وبرادرانه ایران و جمهوری آذربایجان بود .اشاره

«کارهایی که ایران در راستای برقراری ارتباط میان نخجوان و آذربایجان از طریق ایران انجام داد برای ما بسیار با اهمیت است. این کارها هنگامی که من در نخجوان کار می کردم نیز وجود داشت زیرا راه ها تا سال 1992باز بود.تا قبل از آن اوضاع بسیار متشنج بود ولی راه ها همچنان باز بودند. اما در تابستان سال 1992 این راه ها بسته شدند. پس از آن ما به ایران مراجعه کردیم، بی تردید دولت مرکزی آذربایجان نیز مراجعه کرده بود. اما دولت نخجوان در این مساله تلاش ویژه ای از خود نشان داد، تا راه را برای ما باز کنند که در نهایت نیز باز شد.اکنون نیز از این راه استفاده می شود.

من می دانم که سیاست دولت ایران در این مورد غیر قابل بازگشت و تغییر ناپذیر است. ما نیز از این فرصت استفاده می کنیم و پس از این نیز استفاده خواهیم کرد.این برای نخجوان فرصت بزرگی است».

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران ۴

بعضی از نیروها می خواهند در روابط ایران-آذربایجان ایجاد خلل کنند، بر آن لکه وارد و یا مشکلی را بیافرینند اینگونه نیروها در هر جایی وجود دارند، در کشورهای دیگر نیز هستند، در ایران و آذربایجان نیز وجود دارند.

قسمت چهارم-عناصر ثالث

پس از استقلال جمهوری آذربایجان؛ سیاست راهبردی ایران که بر مبنای احترام به استقلال جمهوری آذربایجان و حمایت از تمامیت ارضی این کشور بود، روز به روز سرعت بیشتری می گرفت و روابط استراتژیک دو کشور به نفع دو ملت مسلمان دنبال می شد.آقای حیدر علی اف که این روزها نودمین سالگرد تولد او در جمهوری آذربایجان گرامی داشته می شود،بسیاربه تحکیم مناسبات باکو و تهران علاقمند بود و قاطعانه با کسانیکه در صدد ایجاد مانع در روابط دوستانه دو کشور بودند، مخالفت می کرد.

واقعیت این است که در طول تاریخ مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان ،عناصر ثالث، برخی با انگیزه های قومگرایانه و برخی به تحریک قدرت های خارج از منطقه، به دنبال اخلال در روابط دو کشور بوده اند.ناگفته نماند که بقایای این عناصر هنوز به دنبال تحقق اهداف خود هستند،اگرچه بارها درایت مسئولین ایرانی و آذری دسایس آن ها را خنثی کرده است.

آقای حیدر علی اف در دوره زمامداری خود،هشیارانه تحرکات این عناصر را زیر نظر داشت و به آنان می خواست ، از اقداماتی که موجب ضربه زدن و لطمه وارد آوردن بر منافع حیاتی دو کشور می شود، اجتناب ورزند.

«در آذربایجان برخی نیروها و دوایر وجود دارند که در جهت معکوس حرکت می کنند. این به سود ملت آذربایجان نیست بلکه به زیان آن هاست. اگر بخواهیم عادلانه قضاوت کنیم اینها در جامعه ایران و از جمله در میان رهبران ایران نارضایتی ایجاد می کنند. ما در این رابطه یکی دو بار صحبت کرده ایم. من فرامین معینی را صادر کرده ام اما متاسفانه آنها رعایت نمی کنند.  در آذربایجان برخی نیروها و دوایر وجود دارند که در جهت معکوس حرکت می کنند. این به سود ملت آذربایجان نیست بلکه به زیان آن هاست. اگر بخواهیم عادلانه قضاوت کنیم اینها در جامعه ایران و از جمله در میان رهبران ایران نارضایتی ایجاد می کنند. ما در این رابطه یکی دو بار صحبت کرده ایم. من فرامین معینی را صادر کرده ام اما متاسفانه آنها رعایت نمی کنند».

دو کشور ایران و آذربایجان در ابعاد فرهنگی، دینی، مذهبی، تاریخی و تمدنی در کنار منافع منطقه‌ای و همجواری، اشتراکات متعددی دارند. طبیعتا با توجه به این اشتراکات، انتظارها از روابط این دو کشور هم بیشتر است. در عین حال همسایگی و دارا بودن مرزهای طولانی موجب برخی اختلاف نظرها می شود.البته اختلاف نظر بین کشورهای همسایه ، امری غیر معمو ل و دور از انتظار نیست. مهم آن است که تلاش شود ضمن جلوگیری از تبدیل اختلافات به چالش، به گونه‌ای مدیریت شود که از اختلاف دیدگاه‌ها کاسته شده و بر نقاط تفاهم افزوده شود.

در طول سال های گذشته در سایه مساعی رهبران آگاه و مقامات رسمی دو کشور، عوامل ثالث کمتر در تحقق اعداف خود موفق شده اند. آقای حیدر علی اف نیز با علم به این موارد، اعتقاد داشت که برخی از کشورها و عوامل داخلی آن ها، مخالف مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان هستند. مصاحبه ایشان با روزنامه رسپوبلیکا، 13 فوریه سال 2000 شماره 772 ،موید این دیدگاه است.

«در ایران همه می دانند که آذربایجان همیشه دوست ایران بوده است اکنون نیز دوست اوست و در آینده نیز خواهد بود بعضی از نیروها می خواهند در روابط ایران-آذربایجان ایجاد خلل کنند، بر آن لکه وارد و یا مشکلی را بیافرینند اینگونه نیروها در هر جایی وجود دارند، در کشورهای دیگر نیز هستند، در ایران و آذربایجان نیز وجود دارند. این را هم در ایران می دانند و هم ما در آذربایجان می دانیم .اما من به عنوان رئیس جمهور آذربایجان می خواهم به اطلاع برسانم که هیچ نیرویی نمی تواند روابط دوستانه و برادرانه میان ایران-آذربایجان را برهم بزند.»

آقای حیدر علی اف به خوبی می دانست که عناصر ثالث نه دوست ایران و نه دوست جمهوری آذربایجان هستند .آن ها با ترفندهای رسانه ای خود به برخی شایعات دامن می زنند و از بعضی زمینه های احساسی، عاطفی و تاریخی سوء استفاده می کنند. گاهی در باکو با خیال پردازی موضوع موهوم آذربایجان جنوبی را مطرح می کنند و گاهی در تهران از چشمداشت ایران به خاک آذربایجان سخن می گویند که هیچکدام از این ادعاها درست نیست و زمینه اجرائی ندارد.

«همه اینها نیروهای توطئه گر می باشند ایران همسایه نزدیک ما و کشور دوست می باشد روابطمان خیلی خوب است و پس از این نیز باید خوب باشد من شخصا به عنوان یک رئیس جمهور از زمانی که به این سمت برگزیده شدم در جهت از میان برداشتن روابط سرد گذشته میان ایران و آذربایجان و در راه توسعه روابط بین دو دولت تلاش کرده ام».

اعتقاد رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان این بود که حوزه اشتراکات دو کشور به مراتب بیش از اختلافات است و بر همین اساس روابط استراتژیک باید در سایه اشتراکات و با تاکید بر توسعه روابط در آینده و نه تحت تاثیر اختلاف‌ها، هدایت و مدیریت شود.آقای حیدر علی اف با ذکر خاطره ای از دیدار با همتای ایرانی خود بر ضرورت عدم اعتنا به شایعات تاکید می ورزد.

«در دیدار فعلی هاشمی رفسنجانی به من گفت که به هنگام برگزاری تظاهرات در 4 اکتبر در جهت انجام کودتا در آذربایجان ، سخنانی مبنی بر اینکه گویا ایران مسبب این حوادث بوده است گفته اند. نمی دانم چنین سخنانی بوده و یا نه، اما اگر گفته شده باشد ، هیچ گونه پایه و اساسی ندارد. من معتقدم که رویارویی ها و تلاش های برخی نیروهای جنایتکار برای انجام کودتا در داخل کشورمان هیچ رابطه ای با جمهوری اسلامی ایران ندارد و نمی تواند داشته باشد. به همین دلیل نیز اگر کسی چنین سخنی گفته باشد من آنرا تکذیب می کنم .ممکن است که گفته باشند، اگر نگفته بودند این شایعات به گوش جامعه ایران نمی رسید . در دیدار با هاشمی رفسنجانی در این رابطه صحبت کردیم. من یک بار دیگر به اطلاع وی رساندم که روابط دوستانه و برادرانه ما بعد از این نیز ادامه خواهد داشت. باید هم در ایران و هم در آذربایجان جلوی کسانی که می خواهند مانع این روابط ما شوند، گرفته شود. ما از طرف خود جلوی این اقدامات را می گیریم.»

این ادبیات نشان می دهد که روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بدون شک استراتژیک است.تلاش ایران همواره بر دوستی با همسایگان استوار بوده و البته جمهوری آذربایجان نیز تلاش نموده تا مناسبات دوستانه خود با این کشورها را حفظ کند.

ایشان بر این باور بود که جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و برادر با مرزهای جغرافیائی مشخص هستند ومرزهای موجود را به رسمیت می شناسند و در عین حال عواملی که این شایعات را می سازند را می شناسند و با این قضایا عاقلانه برخورد می کنند. آقای حیدر علی اف اصول حاکم بر روابط را به خوبی می شناخت و در طراحی سیاست خارجی، بر ضرورت پایبندی به این اصول تاکید داشت.

«اصول اصلی روابط ما عبارت از آن است که ایران تمامیت ارضی آذربایجان را می شناسد عدم نقض مرزها را می شناسد و در امور داخلی آذربایجان دخالت نمی کند آذربایجان نیز تمامیت ارضی ، عدم نقض حریم مرزی و همچنین حق حاکمیت ایران را به عنوان یک حکومت بزرگ به رسمیت می شناسد در امور داخلی ایران دخالت نمی کند و نخواهد کرد این اصل برای کشورما اصلی بسیار واجب می باشد این هم برای ایران واجب است و هم برای آذربایجان بر این عقیده ام که ما بعد از این نیز طبق همین اصول روابطمان را توسعه خواهیم داد».

 

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران ۵

آقای حیدر علی اف، مجوز فعالیت دفتر صداوسیما در باکو را صادر کرد و بدینصورت زمینه برای توسعه مناسبات رسانه‌ای فراهم گردید.متعاقبا دفاتر خبرگزاری آذرتاج در تهران و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در باکو نیز افتتاح شد.

قسمت پنجم-انتظار از رسانه ها

رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان نقش مهم رسانه ها ، در انعکاس واقعیات و هدایت افکار عمومی را به خوبی می شناخت و به دلیل آشنائی طولانی با کارکرد رسانه ها،به این موضوع توجه خاص داشت.

«در گذشته، از زمان حکومت شوروی، در بین رهبران حزب کمونیستی اتحاد شوروی، فردی که نسبت به دیگران بیشتر با مطبوعات سر و کار داشت، من بودم. نزدیکترین دوست شان من بودم. اخلاق من این جور است. من همیشه سراغ مطبوعات را می گرفتم، روزنامه ها و مجلات را می خواندم، نسبت به گزارشات پخش شده از رادیو و تلویزیون همواره توجه زیادی داشتم. به این خاطر روزنامه نگاری به من خیلی نزدیک بوده است.»

ایشان نه تنها رسانه ها می شناخت بلکه با روحیات اصحاب رسانه یعنی خبرنگاران و گزارشگران نیز آشنا بود و معمولا با توصیه های خود سعی می کرد آنان را از افراط و تفریط برحذر دارد.

«روزنامه نگاران رنجیده خاطر نشوند، آنها مخلوقی هستند که، هرگز از هیچ چیزی راضی نیستند. همیشه سعی دارند تا، در هر کار خوبی یک اشکال پیدا کرده و آن را جلوه دهند. من این را به معنای بد نمی گویم. خیلی خوب. ولی باز هم می گویم، روزنامه نگاران خیلی سختگیرند.»

ضرورت تقویت همگرایی فرهنگی و رسانه ای بین کشورهای جهان معمولا از نگاه رئیس جمهور فقید آذربایجان دور نمی ماند و تاکید وی بر توسعه ارتباطات رسانه ای , همکارهای مطبوعاتی و رفت و آمدهای رسانه ای از مولفه های سیاست خارجی جمهوری آذربایجان بود.در عین حال انتظار ایشان از رسانه ها نیز توجه به واقعیات و کمک به سیاست خارجی جهت تحکیم روابط با کشورهای دوست بود.

«فکر نمی کنم که، روزنامه نگاران عمدا مرتکب تعصب می شوند. ولی شغل آنها چنین است، باید چیزی به رشته تحریر بیاورند تا، برای خوانندگان جالب باشد. چنانچه مقالات تند و پر جار و جنجال نباشد، برای خوانندگان جالب نیست، ولی روزنامه نگاران هم باید شرایط کسانی را که، بعنوان مورد هدف قرار می دهند و یا شدیدا از آنها انتقاد می کنند، ملاحظه کنند».

در رابطه با ایران نیز،آقای حیدر علی اف بر این باور بود که رسانه های دو کشور می توانند اشتراکات موجود را تعریف کرده و حتی الامکان از برجسته کردن موارد اختلاف پرهیز کنند و در جهت جلوگیری از نفوذ هر گونه جریان بیگانه و مداخله گر اقدام نمایند.در عین حال ایشان همواره نسبت به برخی مطالب رسانه ها و مطبوعات علیه ایران،حساسیت داشت و معمولا با جدا دانستن مواضع رسانه ها از مواضع رسمی دولت، سعی داشت اقدامات حلقه های مشخص چه در ایران و چه در جمهوری آذربایجان که دیدگاهی غیردوستانه نسبت به روابط دو کشور داشتند را منزوی نماید.

«من این سخنان را به اطلاع همه شما می رسانم گمان می کنم که هر کدام از شما نیز بواسطه آن رسانه گروهی که نماینده آن هستید اظهارات مرا به شنوندگان ، بینندگان و خوانندگان جراید خواهید رساند . اگر در اینجا کسی از میان مخالفان چیزی در نشریه ای می نویسد به آنها توجه نکنید من یکی دو بار به سفیر ایران گفته ام یکی مسئله سیاست دولت است ، یکی دیگر نیز نظرات مطبوعات مختلف و یا مخالفان، اکنون در کشور ما مطبوعات آزاد هستند، آنها توضیح دهنده سیاست دولت نمی باشند».

ایشان به خوبی می دانست که فضا سازی منفی رسانه ای با منافع ایران و جمهوری آذربایجان در تناقض است و بازتاب دهنده روابط نزدیک دو دولت نمی باشد.از سوی دیگر به خوبی با واقعیات صحنه بین الملل آشنا بود و می دانست که برخی از قدرت ها و جریان ها نمی خواهند ارتباط منطقی و معقول بین ایران و جمهوری آذربایجان وجود داشته باشد و تلاش می شود با جو سازی های کاذب ،کشورهای منطقه را رو در روی یکدیگر قرار داده و و میان این کشورها کدورت ایجاد کنند. رئیس جمهور فقید آذربایجان با اذعان به این موضوع،خاطره ای از دیدار با سفیر ایران تعریف کرده و می گوید:

«همین روزها سفیر جمهوری اسلامی ایران را به حضور پذیرفتم او برخی نارضایتی ها را در این مورد اظهار کرده بیان داشت که گویا در این اواخر طی یک برنامه تلویزیونی سخنان و عقایدی که به روابط ایران-آذربایجان ضربه می زند ارائه گردیده است من می خواهم این را به اطلاع برسانم و گمان می کنم که بواسطه تلویزیون این سخنانم به همه اهالی خواهد رسید و در مطبوعات نیز درج خواهد شد، من این اقدامات را به مانند حرکتهای توطئه آمیز ارزیابی می کنم و مخالف با تمامی اینگونه اعمال می باشم به شرکت رادیو-تلویزیونی دولتی در این رابطه دستورات لازم صادر خواهد شد تا چنین حرکتهایی را متوقف کرده و از این قبیل برنامه ها جلوگیری شود.»

آقای حیدر علی اف اعتقاد داشت رسانه ها در دنیای اطلاعات و ارتباطات و در میان آحاد مردم در یک کشور و دیگر کشورهای مختلف نقشی تعیین کننده دارند . آن ها دارای کارکردها و نقش های محلی، ملی ، منطقه ای و جهانی هستند و ظرفیت های بالقوه و بالفعلی دارند که می توانند تاثیرات مثبت و منفی بر مناسبات کشورها بگذارند. آقای حیدر علی اف یک بار در تاریخ 24 اکتبر سال 2000 در دیدار با علیرضا بیگدلی سفیر ایران در جمهوری آذربایجان، برای روشن شدن موضوع مطالبی را مطرح کرد که ترجمه آن در روزنامه «آذربایجان» مورخ 25 اکتبر سال 2000 منتشر شد:

«امروز به من مقاله ای تقدیم کردند. یک ارمنی مقاله ای پر از شایعات در روزنامه «نِزاویسیمایا گازِتا» روسیه نوشته است. این مقاله را به شماخواهند داد، می خوانید و می بینید. این مؤلف به کدام هدف خدمت می کند، طبیعتاً به ایجاد تنش بین ایران و آذربایجان. به قصد بر هم زدن روابط ما دست به این قبیل اقداماتی نیز می زنند، ولی امروز من اعلام می دارم که آنها نمی توانند به خواسته های خود برسند و هیچ کاری انجام دهند. مناسبات ما با ایران مناسبات دوستانه و برادرانه و گرم و حسنه است.»

انتظار آقای حیدر علی اف از رسانه ها در این رابطه، معطوف به تحکیم دوستی با ملت ها و عدم دخالت کشورها در امور داخلی یکدیگر به عنوان یکی از اساسی ترین موازین حقوق بی المللی بود.

«آن روز در تلویزیون دیدم که گروهی از جوانان در مقابل سفارت ایران یک چیزی می گویند سپس من به وزارت کشورمان زنگ زدم پرسیدم چرا اجازه انجام چنین کاری را داده اید؟ ما چه کاری به امور داخلی ایران داریم ؟ ما بیکار هستیم من به شدت از وزیر کشور ایراد گرفتم که تو نباید اجازه چنین کارهایی را بدهی آن کار نیز به ابتکار بعضی ها شده بود.»

بر اساس این دیدگاه واقع بینانه، جمهوری آذربایجان در دوران ریاست جمهوری آقای حیدر علی اف، با حمایت از توسعه همکاری های رسانه ای با ایران ،مجوز فعالیت دفتر صداوسیما در باکو را صادر کرد و بدینصورت زمینه برای توسعه مناسبات رسانه‌ای فراهم گردید.متعاقبا دفاتر خبرگزاری آذرتاج در تهران و خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران در باکو نیز افتتاح شد. رسانه‌های بین‌المللی ایران نیزاز جمله شبکه - پرس تی وی - در انعکاس واقعیت مناقشه قره باغ گام‌های مهمی برداشته‌ و برخلاف برخی رسانه‌های غربی،واقعیات صحنه را به خوبی منعکس نمودند.

در دو دهه اخیر چندین موافقتنامه و یادداشت تفاهم بین رسانه های دو کشور امضاء شد و در مجموع در سایه تدابیر دولت آقای حیدر علی اف، روند توسعه همکاری‌های رسانه‌ای سرعت گرفت و تلاش‌های نیروهای ثالث برای ایجاد بی اعتمادی و تنش رسانه‌ای بین دو کشور کم اثر ماند.

«اینجانب بعنوان رئیس جمهوری آذربایجان نسبت به روابط اهمیت ویژه ای قایلم. بر این باورم که کشورهایمان بایستی با هم دیگر دوست و برادر باشند و نباید بین این دو هیچگونه نفاق و اختلاف ایجاد شود. دلایلی وجود دارد که باعث نارضایتی ما و یا تهران می گردد. لیکن می توان این مشکلات را نیز مرتفع ساخت. از نظر راهبردی سیاست های دولتی آذربایجان و سیاست های من به عنوان رئیس جمهوری آذربایجان همین می باشد و نظر نیروها و افراد مختلف و یا محافل سیاسی و غیره در این مسأله بمثابه نظر دولت آذربایجان نیست.»

 

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران6

تمامی آن دسته از اهالی ایران که در مجاورت مرزهای ما زندگی می کنند آذربایجانی و بی تردید شهروندان ایران هستند. همانطوری که ما تمامیت ارضی همه کشورها را به رسمیت شناخته ایم، تمامیت ارضی ایران را نیز به رسمیت می شناسیم

قسمت ششم-هشیاری نسبت به قوم‌گرائی

مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان معمولا با فراز و نشیب مواجه بوده،اما در عین حال هردو کشور بر اساس اصول حاکم بر سیاست خارجی خود،تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت شناخته،رسمیت مرزهای جغرافیائی را تائید کرده و پایبندی به عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر را اعلام نموده اند.
علیرغم این وضعیت، در مقاطع مختلف برخی از احزاب قومگرا و تجزیه طلب و رسانه های وابسته به آنان، به طور هماهنگ و جهت دار و برای اخلال در مناسبات خوب تهران و باکو،ادعاهای واهی در خصوص واژه جعلی «آذربایجان جنوبی» را مطرح کرده اند. آنان با طرح ادعاهای تجزیه طلبانه علیه ایران، تحقق اهداف خود را در هماهنگی با عوامل بیگانه از جمله بعضی از نمایندگان کنگره آمریکا مد نظر داشتند.

در این میان نقش رئیس جمهور فقید آذربایجان برای کاهش تاثیر گذاری فعالیت های این محافل بر مناسبات دوستانه تهرن و باکو ،قابل توجه بوده است.آقای حیدرعلیف با شناخت گروه های قومگرا ،همواره آنان را مورد انتقاد قرار می داد و بارها از اصالت روابط دوستانه ایران و جمهوری آذربایجان حمایت می کرد. ایشان در این ارتباط می گوید:

«واقعیت این است که آذربایجان زمانی در ترکیب روسیه و بعد در ترکیب اتحاد شوروی بوده و سرانجام 10 سال پیش کشورمان به استقلال رسیده است.اکنون دولت مستقل آذربایجان را داریم. در ایران نیز استان آذربایجان شرقی هست و استان آذربایجان غربی نیز وجود دارد . آن استان ها، ایالت های ایران هستند. هیچ کس شکی در این ندارد و نمی تواند داشته باشد. مولفان مقالات مزبور در جراید به روابط ایران و آذربایجان آسیب می رسانند. ما باید برای حفظ و تقویت همکاری های خود تلاش کنیم . جمهوری اسلامی ایران تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت شناخته و اکنون نیز می شناسد آذربایجان نیز تمامیت ارضی ایران را به رسمیت می شناسد .هیچ کس نمی تواند نسبت به هیچ منطقه ای در ایران ادعا داشته باشد».

آقای حیدر علی اف به خوبی می دانست ،محافلی هستند که نه دوست ایران و نه دوست جمهوری آذربایجان هستند. آن ها با طرح مباحث قومی سعی در پیشبرد اهداف خود و اخلال در روابط دو کشور دارند.در واقع آنان از بعضی زمینه های احساسی، عاطفی و تاریخی سوء استفاده می کنند تا روابط دو کشور دچار ضطراب و تنش شود.ممکن است این محافل از سوی عوامل بیرونی نیز هدایت شوند.جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور دوست و برادر بوده و نسبت به عواملی که این وضعیت را ایجاد می کنند شناخت داشته و با آن عاقلانه برخورد می کنند.

رئیس جمهور فقید آذربایجان،آن گونه که در جلد هشتم کتاب استقلال ما ابدی است آمده، ضمن تشریح موضع جمهوری آذربایجان نسبت به این موضوع، طی سخنرانی خود در 13 ژوئیه سال 1997در پاریس در کنفرانس آذربایجان و قفقاز در آستانه قرن 21 ، می گوید:

«ما با ایران دارای روابط دوستانه هستیم و برای توسعه و تحکیم آن تدابیر لازمه را اتخاذ می کنیم و اما در مورد آذربایجانی هایی که در ایران زندگی می کنند بلی آنها در آنجا بسیارند من رقم دقیقی را نمی دانم اما می گویند که بطور تقریبی 30-20 میلیون نفر می باشد. آن ها شهروندان ایران هستند. امروز ژاک شیراک رئیس جمهوری گفت که در فرانسه 5 میلیون مسلمان زندگی می کنند،آن ها بخشی از ملت فرانسه هستند. آذربایجانی هایی نیز که در ایران زندگی می کنند مسلمان هستند و بخشی از ملت ایران هستند. از این نقطه نظر هیچ گونه مشکلی را نمی بینم. من قبل از این گفته ام که ما طرفدار تمامیت ارضی تمامی کشورها و از آن جمله تمامیت ارضی آذربایجان ، ارمنستان ، روسیه، فرانسه و ایران هستیم».

واقعیت این است که همسایگی و دارا بودن مرزهای طولانی ، ممکن است موجب برخی اختلاف نظرها میان کشورها گردد و این اختلاف نظرها نه تنها امری معمولی، بلکه قابل انتظار است. مهم آن است که رهبران آگاه با اقدامات خود، ضمن جلوگیری از تبدیل اختلافات به چالش، صحنه را به گونه‌ای مدیریت می کنند که از اختلاف دیدگاه‌ها کاسته شده و بر نقاط تفاهم افزوده شود،آقای حیدر علی اف در این مسیر گام های بلندی برداشت.برای مثال یک بار یکی از رسانه های باکو، پرچم دولت آذربایجان را روی شهر تبریز قرار داده بود .این اقدام مورد اعتراض آقای احد قضائی سفیر وقت ایران قرار گرفت و موضوع را در دیدار با آقای حیدر علیف مطرح کرد. به گزارش روزنامه خلق،مورخ 23 آؤریل 2002 ، رئیس جمهور فقید آذربایجان خطاب به وی، این قبیل افراد را کم عقل خواند و گفت:

«شما از مطالب مندرج در برخی جراید ما اظهار نارضایتی کرده اید، من متوجه این امر هستم. در ملاقات با شما بیان کردم و اکنون نیز مایلم اعلام کنم که مطالب مندرج در جراید ربطی به سیاست دولت آذربایجان ندارد. این نظر برخی روشنفکران ، روزنامه نگاران و افراد دیگر است . آنها گاهی عقاید خود را مطرح می کنند، من نظر خود را در باره برخی مطالب منتشره در روزنامه ها اعلام کرده و گفتم که آنها با درج نقشه مزبور و با قراردادن پرچم دولت مستقل آذربایجان روی شهر تبریز مرتکب اشتباه شده اند . این امر ناشی از کم عقلی است. ایران دولتی یکپارچه است. آذربایجان نیز به عنوان یک اصل عمده ، از تمامیت ارضی هر دولت حمایت می کند.»

نگارنده اعتقاد دارد که یکی از اهداف اصلی آمریکا در قفقاز،از بدو استقلال جمهوری آذربایجان، تخریب روابط ایران با این کشور بوده و در این رابطه محافل تجزیه طلب و قومگرا در کنار برخی از ضدانقلاب های ایرانی، به عنوان بازوی آمریکا فعالیت می نمایند.این افراد اندک و کم شمار که در جامعه آذربایجان فاقد پایگاه بوده ومورد انتقاد دولت نیز می باشند،معمولا با نقض تمامیت ارضی ایران،خود را مدافع حقوق آذربایجانی های ایران نشان می دهند.این محافل در مقاطع مختلف با مواضع قاطع آقای حیدر علی اف مواجه و در انزوا قرار می گرفتند. مصاحبه ایشان در تاریخ 27 مارس 1997 در پاریس نمونه ای از مخالفت وی با افراد قومگرا می باشد.

«تمامی آن دسته از اهالی ایران که در مجاورت مرزهای ما زندگی می کنند آذربایجانی و بی تردید شهروندان ایران هستند. همانطوری که ما تمامیت ارضی همه کشورها را به رسمیت شناخته ایم، تمامیت ارضی ایران را نیز به رسمیت می شناسیم.»

در واقع آقای حیدر علی اف با آگاهی از سیاست تهران مبنی بر تقویت مناسبات دوستانه با باکو و پایبندی به رعایت احترام وعدم مداخله در امور داخلی جمهوری آذربایجان ،تلاش می کرد تا این جمهوری به پایگاهی برای برگزاری نشست های گروهک های تجزیه طلب و ضدایرانی تبدیل نگردد.

«اولا می خواهم بگویم که آذربایجان اصول و موازین بین المللی را دائما رعایت کرده و خواهد کرد یکی از مهمترین این اصول تمامیت ارضی حکومت ها و کشورها و عدم تغییر مرزها و غیر قابل قبول بودن تصاحب اراضی کشوری دیگر به زور می باشد . ما با رعایت این اصول از تمامیت ارضی و عدم تغییر مرزهای تمامی کشورها و از آن جمله جمهوری اسلامی ایران دفاع می کنیم . آذربایجان به اراضی هیچ کشوری چشم ندوخته هیچگاه به راه غاصبانه نخواهد افتاد اشغالگری و عمل غاصبانه را همیشه محکوم کرده و بعد از این نیز محکوم خواهد کرد».

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 7

اقسمت هفتم - اکثر مردم جمهوری آذربایجان مسلمان هستند و مذهب آنان تشیع می باشد.

در دوره هفتاد سال حاکمیت کمونیسم،به دلیل اشاعه الحاد ، بی‌دینی و دین‌ستیزی، شرایط سختی بر مسلمانان حاکم شد و از آئین و سنن اسلامی دور ماندند. بعد از فروپاشی شوروی،در جمهوری‌های مسلمان نشین ، گرایش به اسلام افزون شد و فرصتی برای مردم جمهوری آذربایجان پیش آمد تا نقطه اشتراک با کشورهای منطقه بخصوص ایران را تقویت نموده و با توجه به دین اسلام ، مناسبت‌های اسلامی را احیا نمایند.اگرچه با وجود اکثریت قابل توجه مسلمان در این کشور، نوع نظام سیاسی حاکم بر جمهوری آذربایجان بر اساس اصول قانون اساسی بعد از استقلال ، لائیک و غیر دینی اعلام شد، اما هیچگاه هویت اسلامی این کشور انکار نگردید و این باور بارها در کلام آقای حیدر علی اف رئیس جمهور فقید آذربایجان پدید آمد. ایشان در تاریخ ۱۰دسامبر 1997 در دیدار با آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران به این موضوع اشاره کرد و اظهار داشت:ستیزی، شرایط سختی بر مسلمانان حاکم شد و از آئین و سنن اسلامی دور ماندند. بعد از فروپاشی شوروی،در جمهوری

«جمهوری مستقل آذربایجان که دولت لائیک تأسیس کرده است، نسبت به دین خود احترام فراوانی قایل است. ما ارزشها و آداب و رسوم خود را که در سالهای گذشته از دسته رفته بود، را احیا و رونق می دهیم و به منظور توسعه و گسترش بی وقفه آن تمامی زمینه های لازم در کشورمان را فراهم می سازیم. حکومت شوروی ظرف هفتاد سال برای جدا کردن مردم کشورمان از دین اسلام تلاش کرد.ما در قلمروی اتحاد شوروی تحت تربیت و تبلیغات ملحدانه زندگی کردیم. ولی برغم این، مردم کشورمان هرگز از دین خود جدا نشده، اعتقادات دینی را در قلب خود محفوظ داشته و بمحض ایجاد فرصت همه چیز تغییر کرد. این هم بار دیگر نشانگر قدرت و نیروی دین اسلام می باشد. اینجانب امروز مجدداً بیان می دارم که آذربایجان منبعد استقلال خود را هرگز از دست نخواهد داد و از دین خود جدا نخواهد شد.»

یکی از اقدامات دوره آقای حیدر علی اف ،عضویت جمهوری آذربایجان به عنوان یک کشور مسلمان،در سازمان همکاری های اسلامی بود.ایشان همواره از این حادثه به عنوان یک تحول مهم در تاریخ کشور خود یاد می کرد و به هنگام حضور در نشست های سران سازمان کنفرانس اسلامی نیز علاقه خود برای احیای فرهنگ مردم آذربایجان را ابراز می نمود.ایشان همچنین یکی از منابع دوستی و اتحاد جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را اشتراکات دینی و معنوی دانسته و سخنرانی وی در کاخ «گلستان» در ۹فوریه سال 2001، به مناسبت بیست و دومین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر این امر صحه می گذارد.

«روشن است که ما نه تنها با یکدیگر همسایه هستیم،بلکه طی قرن ها در کنار هم زیسته ایم. ریشه های تاریخی ما، اعتقاد به یک مذهب و ارزش های معنوی واحد، همه همواره موجب اتحاد و دوستی ما بوده است.»

ایشان همچنین در دیدار با آقای یحیی محمدزاده استاندار آذربایجان شرقی می گوید:

«ما مسلمانیم و ریشه های ما اسلامی است. به قول معروف ما از دست پروردگان اسلام هستیم.از این رو انسان های غافل از ریشه های خویش و عاجز از ارزیابی این ریشه ها، هرگز نمی توانند ملتی با هویت باشند.... دولت آذربایجان لاییک است و اینجا دین از دولت جدا است. ولی برای این که دین جایگاه خود را پیدا کند سال های اخیر کارهای زیادی انجام یافته است.»

رئیس جمهور فقید آذربایجان برای تائید مواضع اسلامی جمهوری آذربایجان،از هر فرصتی برای معرفی خود به عنوان یک مسلمان استفاده می کرد و نشان می داد که علایق وی برای تقویت اسلام در جمهوری آذربایجان،ریشه های خانوادگی جوانی دارد.

«هم پدر و هم مادر من اهل نماز بوده اند. آنها مرتب به مسجد رفته و هنگام طفولیت مرا نیز به همراه خودشان به مسجد می بردند. در آن دوران طفولیت علاوه بر تحصیل و تربیت اکتسابی در مدرسه، پاکی و صداقت ماخوذه از مسجد نیز در شکل گیری شعورم نقش داشته است.... من هرگز ایمان خود را از دست نداده ام و به دین اسلام که دین ملت من است همیشه افتخار ورزیده ام.»

مسجد حضرت زهرا (س) در شهر نخجوان، یکی ازمساجد بزرگ و کم نظیر در منطقه است. این مسجد بر اساس توافق مورخ 24 آگوست 1992 (3/6/1371) بین ایران و جمهوری آذربایجان و به دستور حضرت آیت الله خامنه ای، توسط بنیاد مستضعفان وجانبازان انقلاب اسلامی ایران ساخته شد واز پاییز 1378 (1999) مورد استفاده قرارگرفت. در تاریخ 10 اکتبر سال 1999 (18/7/1378)همزمان با هفتاد و پنجمین سالگرد جمهوری خودمختار نخجوان، با حضور آقای حیدر علی اف ،این مجتمع بزرگ دینی افتتاح گردید.جمعی از مسئولین ایرانی از جمله آیت آ... شبستری امام جمعه تبریز، آقای عبدالعلی زاده وزیر مسکن و شهرسازی، آقای محمدزاده استاندار آذربایجان شرقی و آقای رفیق دوست رییس بنیاد جانبازان و مستضعفان در این مراسم شرکت داشتند. رییس جمهوری آذربایجان به هنگام سخنرانی در مراسم افتتاحیه با شکوه مسجد حضرت زهرا (س) اظهار داشت:

«این مسجد معنی بزرگی را به همراه خود دارد. آن نمونه بسیار زیبایی از برادری و دوستی ایران و آذربایجان می باشد. ما در آذربایجان به عنوان یک حکومت مستقل ، می خواهیم که بطور دایم روابطمان با کشور همسایه ، دوست و برادرمان جمهوری اسلامی ایران توسعه و گسترش یابد. برای این امر ، امکانات فراوانی موجود است و باید از آنها استفاده کنیم.... ما خواستاز آنیم که رفت و آمد میان آذربایجان مستقل با هر کشور دیگری و البته با کشور دوست (ایران) افزایش یابد. ایران در اینجا جایگاه ویژه ای برای خود دارد. برای آذربایجان کشور دیگری وجود ندارد که به اندازه ایران ، آذربایجانی های مسلمان کشورمان در آنجا قوم و خویش داشته باشند. در خود ایران نیز بخصوص در بخش شمالی آن، نمی توانید خانواده ای را پیدا کنیند که در آذربایجان قوم و خویش و برادری نداشته باشند. ما به مدت هفتاد سال از این موهبت محروم بودیم.مردم ما واهمه داشتند که بگویند آنها در ایران فامیل دارند. امروز برای ما روز افتخار و جشن دوستی ایران ـ آذربایجان است.»

علاقه به ترویج اسلام در سخنرانی آقای حیدر علی اف در مراسم افتتاح مجتمع مسجد و زیارتگاه بی بی هیبت در ۱۲ژوئیه سال ۱۹۹۸نیز مشهود می باشد.ایشان در این سخنرانی تکلیف آیندگان را نیز روشن کرده و می گوید که هیچ حاکمی در آینده موفق به از بین بردن دین در این سرزمین نخواهد شد:

«دین اسلام سعی کرده است تا والاترین ویژگی ها را در انسان ها پرورش دهد.ارزش های دین اسلام عالی ترین ماهیت را دارد.حفظ این ارزش ها و تربیت انسان ها در سطح عالی و والا، حکم خداست و راهی است که پیامبر ما تعیین نموده است. اینجانب با افتخار فراوان بیان می دارم که، ملت آذربایجان ضمن سپری کردن همه مشکلات، بلاها و محرومیت ها ،همواره به دین و ارزشهای معنوی خود وفادار بوده و هیچ حکومت و حاکمی موفق به از بین بردن اینها نشده است.»

آقای حیدر علی اف بااعتقاد به عمق باورهای دنی و مذهبی در میان مردم خود،بر این باور بود که بعد از استقلال جمهوری آذربایجان ، ارزش های معنوی در بین ملت رشد کرده،علاقه به نماز ، حجاب و حضور در مساجد افزایش یافته ،دین احیا گردیده و این رویداد بزرگی است که باید مورد تحسین و تجلیل قرار گیرد.ایشان آرزو داشت مردم بخصوص نسل جوان بر پایه ارزش های معنوی اسلام پرورش یابند و در زندگی خود این ارزش ها را معنا کنند. آقای حیدر علی اف معمولا از دوران شوروی و کمونیسم با تلخی یاد می کرد و اعتقاد داشت که در این دوران ،مردم کشورش با آزمایشات بزرگی روبرو بوده ولی موفق به حفظ هویت دینی خود شده اند.

«مبنای ایده کمونیستی این بود که دین افیون است و انسان ها باید از آن دور بمانند. اینکه دین افیون مردم است، شعار لنین بود. می خواستند ما را ازدین جدا سازند ولی عاجز ماندند. هر فردی دین را در قلب خود زنده نگه داشت. الحمد لله برخی از مساجد ما نیز سالم مانده ، دوام آوردند و محفوظ ماندند. اکنون همه مساجد در اختیار ماست. فرهنگ و آداب و رسوم ملی خود را از دست نداده ایم. نه فقط فرهنگ خود را از دست نداده ایم بلکه فرهنگ ملی خود را توسعه بخشیدیم. ما با سپری نمودن چنین دوره ای هویت ملی خود را حفظ کردیم. البته خسارات و دستاورد هم داشته ایم. از جمله از کشور دوست و برادر ایران 70 سال جدا مانده بودیم ،ولی در اولین فرصت و به محض بازگشایی مرزها انسان ها به وصال یکدیگر رسیدند.»

امروز نیز در دنیا به جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری مسلمان می نگرند و کشورهای اسلامی از مواضع باکو حمایت می کنند.مصوبات نشست های سازمان کنفرانس اسلامی نشان می دهد که، کشورهای عضو این سازمان در کنار آذربایجان هستند. امروز آذربایجان به عنوان کشوری مستقل به جهان اسلام تعلق داشته و اسلام عامل وحدت ملی این کشور است. دنیا شاهد است که بتدریج اعتقاد به دین اسلام در میان مردم جمهوری آذربایجان افزایش می یابد، ارزش های دینی حفظ احیا می شود و حافظ استقلال این کشور است. و این تحولات یعنی زنده داشتن اعتقادات اسلامی،همه از آرزوهای رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان بود.

«ما مسلمانان در طول قرن ها از راهی که خداوند متعال فرموده و حضرت پیامبر اسلام (ص)به ما نشان داده و نیز از رهنمودهای کتاب مقدس ما قرآن کریم پیروی کرده ایم و امروز هم این راه را می پیماییم. این راه، راه صلح است، این راه، راه مهر، دوستی و آرامش است. این راه برای انسان ها سعادت آورده است. من افتخار دارم که مسلمانان آذربایجانی اکنون به امکانات گسترده ای جهت اطاعت از دین خود و رعایت به آیین ها و شئونات دینی دست یافته اند.»

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 8

آقای حیدر علی اف هم با شناخت وجوه مشترک دو کشور، از هویت شیعی ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان یک عامل مثبت در تقویت مناسبات یاد می کرد

قسمت هشتم - هویت شیعی

مذهب تشیع در جمهوری ‌آذربایجان ، دین اکثریت مردم است و شیعیان بالاترین مزیت فرهنگی را در این کشور دارند و جمهوری آذربایجان نیز به عنوان دومین کشور شیعه نشین، وضع برجسته‌ای در بین کشورهای مسلمان دارد. استقلال جمهوری آذربایجان و تشکیل دولت ملی ، فرصت مناسبی برای شیعیان بود تا از تنگنای نظام ضددینی شوروی بیرون آیند و به احیای مذهب خود همت گمارند و اسلام و تشیع که نقطه مشترک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بود ،موجب خرسندی مردم مسلمان منطقه نیز گردید.

آقای حیدر علی اف هم با شناخت وجوه مشترک دو کشور، از هویت شیعی ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان یک عامل مثبت در تقویت مناسبات یاد می کرد و معتقد بود که ارتباط سهل و روان شیعیان جمهوری آذربایجان با ایران به ویژه در مناطق آذری‌نشین عامل مهمی برای تقویت دوستی دو کشور می باشد.ایشان وضعیت پس از استقلال و داستان وصال مردم دو کشور را چنین توصیف می کند:

«از هر دو سوی ساحل ارس انسان ها برای دیدار یکدیگر خود را به رودخانه می انداختند. برخی حتی در یخبندان و برودت زمستانی خود را به رودخانه زدند تا به دیدار برادر، پسر عمو و پسر دایی خود بروند. در ایران اشخاص زیادی هستند که اقوام آن ها در آذربایجان زندگی می کنند. در آذربایجان نیز انسان های زیادی را سراغ داریم که فامیل آنها در ایران سکونت دارند. ولی در زمان شوروی ، کسانی که بستگانی در ایران داشتند را تحت کنترل و تعقیب قرار داده و تبعید می کردند.آن سال ها انسان های فراوانی فقط به دلیل داشتن فامیل در ایران تبعید شده بودند. می گفتند امکان دارد جاسوس باشند و بیایند بر علیه اتحاد شوروی اقدام نمایند و غیره.ما این دوره را سپری کرده ایم و ملت آذربایجان با پشت سر گذاشتن این مقطع هویت و غرور ملی خود را محفوظ داشته و از این به بعد نیز حفظ خواهد کرد.»

ایشان در دیدار با آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ چهار شهریور 1371 نیز سنت های اسلامی و شیعی را موجب وحدت مردم دانسته و می گویند:

«ملت آذربایجان- ملتی است که همیشه به خداوند یکتا تمسک جسته و همواره ایمان و اعتقاد در قلب خود دارد. غیرت والای فرزندان دلیر ملت ما که به ریشه های تاریخی و گذشته مذهبی- ملی خود پایبند می باشد، و پایبندی به میهن و سرزمین خود و عزم راسخ برای مبارزه تزلزل ناپذیر ،در راه استقلال ملی نیز صرفاً از این ارزش های معنوی عالی سرچشمه می گیرد.امروز آزادی اعتقادات دینی و مذهبی در دولت مستقل و دموکراتیک آذربایجان برقرار گردیده است. بازگشت به ارزش های مترقی اسلامی و ترویج سنت های مذهبی و ملی از عواملی است که در اعتلای اخلاقی معنوی جامعه و نیز یکپارچگی و وحدت مردم نقش بی نظیری دارد».

رهبر انقلاب اسلامی نیز در این دیدار، روابط صمیمانه جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان را در جهت منافع و مصالح منطقه دانسته و اظهار می دارند:

«جمهوری آذربایجان با رسمیت دادن به دین مبین اسلام در آن کشور در حقیقت خود را به یک دنیای با عظمت پیوند زده است و ما از الحاق جمهوری آذربایجان به پیکر امت اسلامی بسیار خرسندیم.»

آقای حیدر علی اف اگرچه رهبر یک دولت لاییک بود اما بزرگترین دستاورد استقلال را حفظ هویت ملی و زنده نگه داشتن ارزش های دینی و مذهبی ملت خود می دانست.ایشان مساجد را نماد پایبندی مسلمانان کشور خود به دین مقدس اسلام تلقی می کرد و خود را معمار و بنیانگذار مساجد جدید می دانست.وی از جمله خاطرات خوش دوران کودکی را حضور در مساجد و دیدار با دینداران ذکر می کرد و از دوران طفولیت و همراهی با پدر و مادر خود به هنگام حضور در مسجد به نیکی سخن می گفت.آقای حیدر علی اف یک بار در نهم ژوئن سال ١٩٩۵،در مراسمی به مناسبت روز عاشورا، در مسجد تازه پیر چنین گفت:

«امروز برای مسلمانان روز عزا ، روز عاشورا است. امروز ما با پایبندی به دین و سنن خود، در مسجد تازه پیر جمع شده و یاد حضرت امام حسین(ع) که، در راه حق و عدالت به شهادت رسید را گرامی می داریم...امروز ما به مقدس بودن مقام شهادت در راه حق اعتقاد داریم. ملت ما در طول قرن ها شهیدانی در راه حفظ موجودیت خود، حراست از سرزمینش و در راه حق و عدالت داده است. در طی سال های اخیر نیز مردم آذربایجان شهیدانی داده اند. هر آذری و مسلمانی که، در راه میهن و سرزمین خود شهید گردد، به جاویدانی می رسد، همانگونه که، امامان مقدس ما به جاویدانی رسیده اند».

رشد و گسترش معارف شیعه پس از استقلال در جمهوری اذربایجان، درخور توجه بود. کتاب‌های مذهبی بیشتر از قبل، در کتابفروشی‌ها در معرض دید بود و مورد استقبال قرار داشت . بازار سفرهای زیارتی شیعیان آذربایجان به ایران به ویژه به مشهد و قم نیز گرم بود.احداث بارگاه و مسجد بی بی حکیمه فرزند حضرت امام موسی کاظم و خواهر حضرت امام رضا و حضرت معصومه(س) در باکو نیز حاکی از توجه مردم این کشور به اهل بیت رسول الله(ص) بود. آقای حیدر علی اف در در ۱۲ژویه سال ۱۹۹۸در مراسم افتتاح این مسجد و زیارتگاه مطالبی گفت که مرتبط با هویت و علایق مردم این جمهوری داشت:

«امروز ما در یک مکانی که، در قرن ۱۳، یعنی ۷۰۰ سال قبل به محل مقدسی تبدیل شد، جمع شده ایم. این مکان مقدس، مزار حضرت حکیمه دخت حضرت امام موسی کاظم (ع) و خواهر حضرت امام رضا (ع) است. این جایگاه از آن زمان تاکنون برای مسلمانان به عنوان مکانی مقدس شناخته شده است. مسلمانان این محل را درطول قرن ها زیارت کرده، برای خویش امید و پناه جسته، به سوی خداوند و پیامبر دعا کرده و صداقت خود به دین اسلام را به نمایش گذاشته اند. ما افتخار داریم که در آذربایجان نیز اماکن مقدس جهان اسلام وجود دارد. مقدس و گرامی ترین این مکان ها، محلی است که امروز ما دور آن جمع شده ایم- قبر حضرت حکیمه، محلی که زمانی در آن مسجدی بنا شده بود. مومنین به خداوند متعال و دین اسلام ،هفتصد سال قبل در این جایگاه مسجد بزرگی احداث نموده و این مکان به عنوان خانه خدا و معبد اسلام وسعت بیشتری یافته و تبدیل به زیارتگاه گردیده است.»

آن گونه که از خاطرات آقای حیدر علی اف پیداست،ایشان به حفظ آداب و رسوم مذهبی، از دوره شوروی یعنی زمانی که دین افیون ملت تلقی می شد،علاقمند بوده است.ذکر خاطره ای از مراسم تشییع و تدفین همسر خود که به سبک شیعی و با قرائت قران دفن شد،قابل توجه می باشد.

«حاج الله شکور پاشازاده دوست من و شیخ الاسلام محترم یک اتفاق که همراه با مصیبت بود را از زندگانی من به خاطرم آورد. در سال 1985 زمانی که در مسکو یکی از رهبران آن کشور بودم ،همسرم خانم ظریفه فوت کرد. جنازه آن مرحومه در معتبرترین گورستان مسکو به خاک سپرده شد. زیرا هم من و هم خانواده ام در مسکو زندگی می کردیم. من آن گورستان را بارها گشتم ولی حتی یک قبر هم پیدا نکردم که متعلق به مسلمانان باشد. هنگام خاکسپاری ، شیخ الاسلام حاج الله شکور پاشازاده نزد من بود. بلی این یک حقیقت است. این موضوع را وی به خاطر من آورد. در یک طرف سران کشور بزرگی در مراسم دفن شرکت کرده بودند و در طرف دیگر شیخ الاسلام مسلمانان قفقاز، قرآن می خواند و تلاش می کرد همه ضوابط دینی مراسم دفن را اجرا کند.»

امروز نیز هویت شیعی یکی از اشتراکات ملت های ایران و جمهوری آذربایجان است که در تقویت مناسبات رسمی و مردمی نقش مهمی ایفا می کند. در واقع فارغ از مناسبات دولت ها، روابط دو ملت نیز بر پایه ریشه های دینی و فرهنگی شکل گرفته و موجب پیوندی عمیق و ماندگار شده است.

تردیدی ندارم که روابط مطلوب میان ایران و جمهوری آذربایجان می تواند با اتکا به مشترکات خود، به ثبات و تعادل در منطقه بینجامد و نقش مهمی در حفظ صلح و دوستی ایفا نماید.

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 9

پاک آئین، محسن - جمهوری آذربایجان نیز پس از استقلال و در دوره ریاست جمهوری آقای حیدرعلی اف، عید نوروز را از اعیاد مهم تاریخی و معنوی و فرهنگی دیرینه مردم این کشور اعلام کرد و از آن به عنوان یکی از دستاوردهای استقلال یاد نمود.

قسمت نهم - نوروز، میراث فرهنگی

نوروز میراث مشترک کشورهای منطقه و یکی از اشتراکات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان است و این عید باستانی ، با سابقه درخشان تاریخی ،عامل مناسبی برای تحکیم دوستی میان دو ملت و دولت های تهران و باکو تلقی می گردد. دولت آذربایجان نیز پس از استقلال و در دوره ریاست جمهوری آقای حیدرعلی اف، عید نوروز را از اعیاد مهم تاریخی و معنوی و فرهنگی دیرینه مردم این کشور اعلام کرد و از آن به عنوان یکی از دستاوردهای استقلال یاد نمود.

«عید نوروز یکی از دستاوردهایی است که، استقلال دولت آذربایجان برای ملت مان به ارمغان آورده است. در گذشته هم این عید را بطور مدام جشن می گرفتیم،البته فقط در منزل خود و باخانواده خود. ولی هم اکنون تبدیل به عید ملی واقعی گردیده است. این روزها مردم ما، در هر نقطه و گوشه ای از آذربایجان عید نوروز را با شادمانی فراوانی جشن می گیرند و من بار دیگر بیان می کنم، تمامی این ها دستاوردهای استقلال حکومت آذربایجان برای مردم ما می باشد. ملت ما در آینده نیز آداب و رسوم خود را دائماً در اولویت قرار داده، حفظ و حراست نموده و رشد خواهد داد. زیرا این سنن به مثابه ارزشهای معنوی ملی مردم ما، حاکی از ویژگی های ملت می باشد.»

امروز اگرچه مردم جمهوری آذربایجان، اول ژانویه را به عنوان مبنای سال میلادی جشن می‌گیرند، اما عید نوروز را از رسوم آباء و اجدادی خود می دانند و نسبت به آیین های فرهنگی آن دیدگاه ویژه‌ای دارند.آقای حیدر علی اف هیچگاه خوشحالی خود از این که عید نوروز پس از استقلال، بار دیگر در میان خانواده های این کشور رایج شده است، را پنهان نمی کرد و در مقاطع مختلف زمانی را یادآور می شد که این عید به صورت رسمی از فرهنگ مردم جمهوری آذربایجان حذف شده بود.

«ما آداب و رسوم ملی خود را حفظ کردیم. مثلا آن موقع امکان نمی دادند تا عید نوروز به عنوان عید ملی جشن گرفته شود. یعنی این یک عید ملی بود ولی به عنوان عید همگانی ملی برپا نمی شد. ولی هر کس، هر آذربایجانی و مسلمان در خانه خود نوروز را جشن می گرفت.من از زمانی که چشم به دنیا گشوده ام شاهد این مسایل در خانه خودمان بوده ام.»

در سال های اخیر، برگزاری آیین های نوروزی در جمهوری آذربایجان از آداب، رسوم، سنت و از تاریخ گذشتگان الهام گرفته ،که در بسیاری از رسوم با فرهنگ و هنر ایرانی نقاط مشترک زیادی دارند. برای مثال بسیاری از خانواده های جمهوری آذربایجان همانند همکیشان ایرانی خود، در شب سال نو با پخت غذاهای سنتی، برای برگزاری جشن عید نوروز آماده می شوند و با آغاز نخستین روز بهار، دید و بازدید خانواده ها از یکدیگر آغاز می گردد.آقای حیدر علی اف با ذکر خاطرات شیرین این ایام،از رنگ کردن تخم مرغ نیز به عنوان یکی از سنت های نوروزی یاد می کند.

«کسانی که توانائی مالی داشتند، جشن باشکوه تری می گرفتند و آن هایی که این توان را نداشتند حداقل 10 تخم مرغ را رنگ زده و 4 - 3 عدد باقلوا و شکربورا می پختند . کوکه در باکو معروف نیست و در باکو فقط باقلوا و شکر بورا را می شناسند. در روزهای عید نوروز همه کوکه و یا شکربورا می پختند. اگر فقط یک مرغ هم داشتند، آن را حتما ذبح می کرده و روز آخر سال و یا شب عید برای خانواده خود پلو می پختند.»

پس از استقلال، با الهام از اندیشه های آقای حیدر علی اف، جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مستقل حوزه نوروز، علاقمند به حفظ این میراث کهن بوده و گرامیداشت نوروز را به معنای تقویت هویت فرهنگی خود می داند . بر اساس این اندیشه بزرگداشت عید نوروز به عنوان یک عید ملی ، فرصتی برای تقویت صلح و دوستی و آرامش وامنیت در منطقه تلقی شده است.

«دوستان عزیز، این عید، عید ملی است، این عید، جشن مردم است. بسیار خوشحالم که، ملت مان ارزش زیادی برای این عید قائلند و در این روزها احوال عید را دارند.»

در سال های اخیر، ثبت نوروز به‌عنوان یک میراث فرهنگی ومعنوی از سوی یونسکو و به رسمیت شناختن آن از سوی سازمان ملل برای مردم ایران و جمهوری آذربایجان و تمام کسانی که نوروز را جشن می‌گیرند،دارای اهمیت بوده و باعث شده تا این آیین کهن که عامل دوستی مردم منطقه بوده ، بار دیگر بتواند نقش خود در پیوند فرهنگی کشورهای حوزه نوروز را ایفا نماید.

«این عید را نتوانستند از قلب مردم جدا کنند. نتوانستند دین ما را از قلب انسان ها بکنند. سیاست لامذهبی را دنبال می کردند و می خواستند ما را ازدین هم محروم نمایند ،اما نتوانستند دین را از قلوب ریشه کن کنند.»

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 10

پاک آئین، محسن - حیدر علی اف با شناخت توانمندهای اقتصادی ایران ،معتقد بود با برنامه ریزی و شناخت ظرفیت های تجاری،دو کشور می توانند به دستاوردهای مثبت اقتصادی نائل شوند.

قسمت دهم -مزیت تجاری

جمهوری اسلامی ایران با سال ها تجربه در امور بازرگانی و جمهوری آذربایجان با نه میلیون جمعیت، می توانند شرکای تجاری خوبی برای یکدیگر باشند و تجارت متقابل می بایست مورد توجه بخش های دولتی و خصوصی دو کشور قرار گیرد.

پس از استقلال جمهوری آذربایجان ،آقای حیدر علی اف با شناخت توانمندهای اقتصادی ایران ،معتقد بود با برنامه ریزی و شناخت ظرفیت های تجاری،دو کشور می توانند به دستاوردهای مثبت اقتصادی نائل شوند.

«مایلم این نکته را توضیح دهم که روابط اقتصادی و تجاری موجود بین ایران و آذربایجان و گردش کالا هم برای ایران و هم برای آذربایجان خیلی مساعد است .ایران کشوری بزرگ با صنعت توسعه یافته می باشد و ما شاهد پیشرفت های زیاد ایران در زمینه اقتصاد بویژه در بیست سال اخیر هستیم. در آن کشور لوازم فنی و تکنولوژی معاصر جهان تولید می شود، بسیاری از موسسات ایرانی مطابق با استاندارد های جهانی کار می کنند و تولید دارند. لذا ایران بازار خیلی خوبی برای ما است و واردات کالا نیز از آن کشور برای ما با صرفه تر است. صادرات کالا های آذربایجان به ایران نیز از موضوعات خیلی مهم می باشد».

در سایه این اعتقاد بود که رفت و آمد مقامات و مسئولین بازرگانی دو کشور در سال های آغازین استقلال یشتر شد و مناسبات تجاری و بازرگانی ایران و جمهوری آذربایجان از روند مناسبی برخوردار و میزان آن از مرز یک میلیارد دلار گذشت.برگزاری نمایشگاه های بازرگانی که موجب شناخت راهکارهای توسعه تجارت می گردید،یکی از دلایل رشد مبادلات بازرگانی بود. آقای حیدر علی اف در مراسم افتتاح هشتمین نمایشگاه بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در باکو ، ابراز اطمینان کرد که این قبیل اقدامات نقش بزرگی در توسعه روابط اقتصادی بین ایران و آذربایجان خواهد داشت.

«بدیهی است که گسترش و توسعه همه روابط موجب ارتقاء روابط ما و ایجاد روابط عالی تر با سایر کشورها می شود. لذا من عقیده دارم که نمایشگاه تخصصی یعنی هشتمین نمایشگاه در حال افتتاح جمهوری اسلامی ایران در آذربایجان نقش مهمی در این کار ایفا و به توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور و بویژه ایجاد روابط نزدیک میان بخش های خصوصی و کارفرمایان و تجار کمک خواهد نمود.»

مهمترین مزیت تجاری ایران برای جمهوری آذربایجان کوتاه بودن مسیر و طولانی بودن مرزهای دو کشور است.این مزیت می تواند از طریق ایران، بازار اقتصادی آذربایجان را به بازارهای اقتصادی خلیج فارس و از آنجا به بازارهای بین‌المللی وصل کند.در واقع روابط تنگاتنگ بخش های خصوصی دو کشور و افزایش معاملات بازرگانی نه تنها برای ایران بلکه برای آذربایجان نیز مفید است . امروز جمهوری آذربایجان از قانون اقتصاد آزاد تبعیت می کند و این امر شرایط خوبی را برای تجار دو کشور جهت تقویت ارتباطات فراهم کرده است.آقای حیدر علی اف با شناخت این مزیت از تجار ایرانی می خواست که با ارائه کالاهای کیفی با کشورهای دیگر در در جمهوری آذربایجان رقابت نمایند.

«آذربایجان بیشترین پوشاک و کالاهای مصرفی را از کشورهای اروپایی مثل ایتالیا و غیره وارد می کند. فروشگاهها و مغازه های کشورمان پر از این قبیل کالاهاست در کشور ما تجارت آزاد شده و به مردم واگذار گردیده است، آن ها از هر جایی که می خواهند کالا وارد می کنند. ولی کالاهایی که از کشورهای دور وارد می شود قطعا هزینه زیاد و در آمد کمی دارد. برای هر تاجر هزینه حمل و نقل حائز اهمیت فراوان است ولی طبیعی است که کالاهای وارداتی از کشورهای نزدیک و همسایه هزینه اش کم و درآمد تاجر نیز زیاد خواهد بود. منظور من از بیان این موضوع آن می باشد که ایران و آذربایجان به هم متصل هستند. ما مرز مشترکی داریم .اگر از اینجا خیز برداری به ایران می افتی و اگر از ایران خیز برداری به اینجا می افتی. بعضی ورزشکاران می توانند این کار را انجام دهند. فاصله خیلی کم است البته این امر امکانات وسیعی را برای تجار ایرانی و آذربایجانی فراهم ساخته است.»

در میان کشورهای مشترک المنافع،جمهوری آذربایجان همواره بزرگترین واردکننده اقلام تجاری از ایران بوده و تراز تجاری مبادلات همیشه مثبت و به نفع ایران بوده است. این امر علاوه بر تعمیق مبادلات تجاری بین دو کشور، میتواند موجب شکل‌گیری مناسبات راهبردی بین طرفین باشد. بدیهی است امروز نیز در صورت تغییر شرایط سخت قوانین و مقررات در دو طرف مرزها و ایجاد تسهیلات و حمایت های مشخص از تجار و رفع دیگر موانع می تواند موجب توسعه اقتصادی شده و آرزوهای مسئولین دو کشور بخصوص رئیس جمهور فقید آذربایجان را برآورده سازد.

«من معتقدم که روابط تجاری آذربایجان در درجه اول باید با همسایگانش از جمله با ایران باشد البته تجار و کارفرمایان ایرانی نیز در وهله اول باید با آذربایجان ایجاد رابطه نمایند زیرا ایران همسایه نزدیکتری از آذربایجان ندارد».

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 11

دیدگاه آقای حیدر علی اف مبنی بر اهمیت توجه به مسیر ایران، می تواند محور برنامه های استراتژیک جمهوری آذربایجان در زمینه استفاده از خطوط مواصلاتی قرار گیرد.

قسمت یازدهم- مسیر مواصلاتی ایران

جمهوری آذربایجان یکی از همسایگان ایران است که با دارا بودن وسعت مناسب، منابع انرژی فسیلی و تجانس جمعیتی، قومی و فرهنگی با شمال غرب ایران، مهمترین همسایه شمالی ایران محسوب می‌شود و در مسیر توسعه اقتصادی خود اهمیت ویژه ای برای مسیر ترانزیتی ایران قائل است.

آقای حیدر علی اف پس از استقلال، توجه ویژه ای به خطوط حمل و نقل ومسیر های ترانزیتی داشت و رسیدن به آب های گرم و ایجاد ارتباط بین دو آبراهه خلیج فارس و خزر را از مصادیق احیای جاده ابریشم می دانست و آن را از اهداف استراتزیک دولت آذربایجان محسوب می کرد.

«جاده بزرگ ابریشم گرچه در گذشته آغاز شده بود، ولی راهی است بسوی آینده . من مطمئنم که، اگر ما ضمن تداوم همکاری، احترام متقابل و حمایت از یک دیگر، به اتفاق هم با این راه پیش رویم، در آن صورت این راه ملتهایمان را به شکوفایی و رشد خواهد رساند.»

پس از آغاز درگیری میان ایروان و باکو و مسدود شده برخی از جاده ها و خطوط حمل و نقل،جمهوری آذربایجان بیش از پیش به اهمیت مسیر ترانزیتی ایران واقف گردید و آقای حیدر علی اف با اطلاع از نقش مهم حمل و نقل در زندگی مردم و توسعه اقتصادی،در صدد اتصال نخجوان با بقیه مناطق جمهوری آذربایجان از طریق راه های مواصلاتی ایران گردید و بارها به اهمیت این موضوع و مساعدت های ایران اذعان نمود.

« کارهایی که ایران در راستای برقراری ارتباط میان نخجوان و آذربایجان از طریق ایران انجام داد برای ما بسیار با اهمیت است. این کارها هنگامی که من در نخجوان کار می کردم نیز وجود داشت زیرا راه ها تا سال 1992باز بود.تا قبل از آن اوضاع بسیار متشنج بود ولی راه ها همچنان باز بودند. اما در تابستان سال 1992 این راه ها بسته شدند. پس از آن ما به ایران مراجعه کردیم، بی تردید دولت مرکزی آذربایجان نیز مراجعه کرده بود. اما دولت نخجوان در این مساله تلاش ویژه ای از خود نشان داد، تا راه را برای ما باز کنند که در نهایت نیز باز شد.اکنون نیز از این راه استفاده می شود».

غیر از اهمیت ترانزیتی مسیرهای ایران برای توسعه نخجوان، آقای حیدر علی اف ، اتصال راه آهن آستارای ایران با آستارای آذربایجان را موجب گسترش بیش از پیش همکاری های دو کشور و دولت های حاشیه خزر می دانست و معتقد بود که ایران و جمهوری آذربایجان از قدیم، منطقه ای مهم در جاده بزرگ ابریشم بوده ند و نقش ویژه خود به عنوان پلی بین اروپا و آسیا را ایفا می کنند. ایشان در اظهارات خود کنفرانس بین المللی احیای جاده تاریخی ابریشم در هشتم سپتامبر ۱٩٩۸احیای جاده ابریشم را در استقرار صلح و امنیت در منطقه موثر دانست.

«احیای جاده تاریخی بزرگ ابریشم و جذب کشورها و مناطق جدید به آن جهت نزدیکی و بهره مندی متقابل ملت های ما، تحکیم استقلال و حاکمیت ممالک مستقل جدید، انجام موفقیت آمیز اصلاحات دموکراتیک و اصلاحات بازار در این دولت ها، موجب توسعه خواهد گردید و جهت تامین صلح، ثبات و امنیت برای همه کمک خواهد کرد.»

آقای‌ حیدر علی‌اف‌ رئیس‌ جمهور آذربایجان‌ در دیدار با ‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ ،با اشاره‌ به‌ توافق های‌ انجام‌ گرفته‌ در مورد طرح های‌ بزرگ‌ اقتصادی‌ ایجاد‌ خط ارتباطی‌ شمال‌ ـ جنوب‌ از طریق‌ خط آهن‌ از روسیه‌ به‌ شمال‌ ایران‌ و در نهایت‌ بندرعباس‌ و جاده‌ ارتباطی‌ باکو ـ آستارا را از طرح های‌ مهم دانست و گفت با انجام‌ این طرح ها، همکاری‌ دو کشور بسیار گسترش‌ می‌یابد.

تحولات سال های اخبر نشان می دهد که دیدگاه آقای حیدر علی اف مبنی بر اهمیت توجه به مسیر ایران، می تواند محور برنامه های استراتژیک جمهوری آذربایجان در زمینه استفاده از خطوط مواصلاتی قرار گیرد.امروز بسیاری از آرزوهای آقای حیدر علی اف محقق شده و در پروژه کریدور شمال - جنوب که به ابتکار سه کشور ایران ، هند و روسیه تاسیس شده ، کالاهای ترانزیتی با ۲۵الی ۳۰درصد کاهش زمانی از بنادر هند به بندر عباس منتقل و از آنجا نیز از طریق شبکه ریلی ایران و جمهوری آذربایجان وارد خطوط ریلی کشور روسیه شده و سپس به سمت شمال اروپا ادامه مسیر پیدا می کند. در حال حاضر شبکه ریلی ایران از مبدا بندرعباس تا قزوین تکمیل است و حدود ۲۰۰کیلومتر مسیر باقی مانده و در محور قزوین- رشت در آینده آماده بهره برداری خواهد شد.

بررسی امکان سرمایه گذاری مشترک کشورهای هند، روسیه و آذربایجان برای تکمیل پروژه ریلی کریدور در شمال ایران و اتصال آن به شبکه ریلی جمهوری آذربایجان و همچنین تکمیل ۶۵کیلومتر خط ریلی مورد نیاز در مسیر رشت - انزلی - آستارای ایران و نیز ۱۰کیلومتر آن سوی مرز در آستارای جمهوری آذربایجان آغاز شده و انتظار است ظرف سه سال آینده با تکمیل این پروژه ها ، کریدور شمال-جنوب شکل نهایی خود را در بحث ریلی پیدا کند. الحاق بندر امام خمینی به عنوان مسیر کمکی به بندر عباس در طرح کریدور شمال-جنوب نیز مکمل این پروژه خواهد بود.

در عین حال،با توجه به مزیت های موجود در شبکه ریلی ایران و افتتاح پروژ ریلی اینچه برون - گرگان که به عنوان یکی از بخش های مهم کریدور شمال-جنوب مطرح است ، امکان اتصال این شبکه به افغانستان و پاکستان در شرق ایران و همچنین برقراری ارتباط این شبکه با خطوط ریلی کشور چین به عنوان یک قطب اقتصادی مهم جهان میز فراهم خواهد شد.

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 12

حیدر علی اف معتقد بود ظرفیت های سیاست خارجی ایران برای استقرار صلح و امنیت در منطقه و حضور فعال در اکو، سببی برای افزایش مانور ایران در عرصة امنیت منطقه‌ای است.

قسمت دوازدهم - نگاه مشترک به اکو

یکی از محورهای مشترک همکاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان،فعالیت در سازمان همکاری های اقتصادی(اکو) می باشد. در واقع در سال های حیات آقای حیدر علی اف،تاکید دو کشوربر ضرورت همکاری های اقتصادی و افزایش رویکرد کشورها به مباحث منطقه‌ای و تعاملات صلحجویانه موجب افزایش همکاری با سازمان اکو بود.

رئیس جمهور فقید آذربایجان در تاریخ 9 ژوئن سال 2000 هنگام شرکت در ششمین نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو) درسخنرانی خود ضمن ابراز تشکر از رئیس جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت:

«اکنون در شرایطی که روند جهانی شدن در تمامی زمینه ها دخالت می کند تصور توسعه کشور ها بدون ایجاد روابط متقابل مشکل می باشد. به همین سبب نیز در توسعه سازمان همکاریهای اقتصادی اکو در شرایط متقابل و جهانی شدن دو عامل مهم می تواند اهمیت بزرگی را داشته باشد وهله اول تقویت نقش سازمان اکو برای توسعه هر یک از کشورها وهله دوم ایجاد روابط بر اساس اصل منافع متقابل و تنگاتنگ میان سازمان اکو و سایر نهادهای منطقه ای و جهانی.»

نقطه مشترک دیدگاه های تهران و باکو این بود که سازمان اکو را دومین اتحادیه منطقه‌ای در دنیا بعد از اتحادیه اروپا می دانستند.اتحادیه ای که 8 میلیون کیلومتر مربع یعنی حدود20 درصد از مساحت آسیا و 6 درصد مساحت جهان و گستره آن حدود 350 تا 400 میلیون نفر را در بر‌می‌گیرد و در حال حاضر 10 کشور عضو آن هستند. در عین حال وجود منابع نفت و گاز، دربرگیری مناطق جغرافیایی ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک، هم‌مرزی با قدرت‌های بزرگ از جمله روسیه، چین و هند، شبکه‌های مواصلاتی فراوان و مهم، تحت پوشش قرار دادن بخش اعظم جهان اسلام و وجود تاریخ،دین و فرهنگ مشترک بر اهمیت اکو افزوده است و به همین دلیل آقای حیدر علی اف همواره خواهان مشارکت فعال ایران در عرصه اکو بود.

«مشارکت فعال ایران به عنوان یکی از دولتهای بزرگ منطقه در زمینه احیای راه ابریشم تاریخی که اروپا و آسیا را بهم متصل می نماید بسیار ضروری است ما در مورد این مسئله آماده ارائه هر گونه حمایتی از کشور همسایه می باشیم. تحقق این طرح گسترده شرایط لازم را برای استفاده ثمربخش از توانایی های اقتصادی و ذخایر طبیعی کشورهای موجود در مسیر دالان اروپا-قفقاز-آسیا و توسعه همکاریهای اقتصادی و تجاری آنها ایجاد می کند و در عین حال روند همگرایی همین کشورها به سیستم اقتصاد جهانی را تقویت می کند.»

با توجه به اینکه هدف اصلی سازمان همکاریهای اقتصادی اکو ، توسعه همکاریهای اقتصادی-تجاری و فرهنگی میان کشورهای عضو و استفاده از ظرفیت های موجود آن ها می باشد،آقای حیدر علی اف نگاه مثبتی نسبت به فعالیت های این سازمان داشت و معتقد بود که ارتباط تنگاتنگ باکو با اعضای فعال اکو و سرمایه گذاری مشترک با این کشورها،بخصوص ایران و ترکیه می تواند موجب موفقیت اهداف مورد نظر گردد.

«آذربایجان با کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی در زمینه بازرگانی و سرمایه گذاری همکاری تنگاتنگی دارد ایران و ترکیه به عنوان اعضای سازمان اکو مهمترین شرکای تجاری آذربایجان می باشند با در نظر گرفتن توسعه هرچه بیشتر همکاری در این زمینه ما در صدد هستیم که به تدریج موانع موجود بر سر راه توسعه همکاریهای تجاری با کشورهای عضو سازمان اکو را از میان برداشته و اقتصادمان را بیش از پیش به سوی سرمایه داری سوق دهیم ما ایجاد رغبت برای سرمایه گذاری متقابل در میان اعضای سازمان همکاریهای اقتصادی اکو را ضروری می دانیم می توانم از طرف جمهوری آذربایجان بگویم که تمامی گامهای لازمه برای فعالیت سرمایه گذاران خارجی در کشورمان برداشته شده است».

در سایه این اعتقاد بود که در زمان ریاست جمهوری آقای حیدر علی اف،جمهوری آذربایجان از تمامی سرمایه گذاران موجود در منطقه سازمان اکو برای مشارکت فعال در تامین مالی طرح های مختلف ا قتصادی دعوت می کرد و معتقد بود که این اتفاق می تواند به توسعه هر چه بیشتر روابط اقتصادی منطقه ای و تحکیم همکاریهای مفید متقابل خدمت کند.ایجاد ارتباط میان اکو و دیگر سازمان های منطقه ای نیز یکی از نقاط مشترک دیدگاه های تهران و باکو بود که مورد حمایت اقای حیدر علی اف قرار داشت.

«آذربایجان آماده است امکانات خود را در زمینه توسعه همکاری سازمان اکو با سایر نهادهای بین المللی ارائه دهد بخصوص می توانیم به عنوان یک کشور عضو در زمینه ایجاد روابط متقابل میان سازمان همکاریهای اقتصادی اکو و سازمان همکاریهای اقتصادی دریای سیاه مساعدت نمائیم.»

در سازمان اکو،جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در کنار کشورهای قزاقستان، ترکمنستان ، تولیدکننده انرژی و پاکستان، ترکیه و تاجیکستان مصرف‌کننده آن هستند و ‌این موضوع عامل مکمل کشورهای عضو می‌باشد که زمینه‌های همکاری منطقه ای را بیش از پیش افزایش می‌دهد. همچنین تهران و باکو بر این باور بودند که مبادلات پایاپای همچون سوآپ ،از دیگر موارد افزایش همگرایی بین کشورهای عضو اکو می تواند باشد.

در بعد امنیتی، آقای حیدر علی اف معتقد بود ظرفیت های سیاست خارجی ایران برای استقرار صلح و امنیت در منطقه و حضور فعال در اکو، سببی برای افزایش مانور ایران در عرصة امنیت منطقه‌ای است که نقش این کشور به حل و فصل مناقشات منطقه‌ای از جمله قره‌باغ و افغانستان را تقویت می کند.به همین دلیل ایشان مشارکت ایران در استقرار آرامش و امنیت در منطقه را مهم ارزیابی می نمود.

«در آغاز هزاره جدید روابط میان برخی کشورها و هم چنین اوضاع داخلی برخی کشورها بسیار پیچیده می باشد در این شرایط جدید ما باید هم در مقیاس منطقه ای و هم جهانی گام های واقعی در راستای تحکیم امنیت، ثبات، اعتماد و صلح برداریم. از این نقطه نظر ما برای ایجاد صلح، ثبات و امنیت در قفقاز جنوبی پیشنهاد امضای معاهده بخصوصی را مطرح کرده ایم . امضای چنین پیمانی می تواند در حل مناقشه های منطقه و تحکیم صلح و ثبات تکانی جدی بدهد به همین منظور مشارکت ایران را که نقش مهمی در منطقه ایفاء می کند ضروری محسوب می کنیم».

 

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 13

«شاه دنیز» بزرگترین حوزه گازی جمهوری آذربایجان است. این میدان، در جنوب دریای خزر و در حدود هفتاد کیلومتری جنوب شرقی باکو قرار دارد.در این حوزه گازی یک کنسرسیوم بین‌المللی سرمایه گذاری کرده که ده درصد سهام آن ، معادل با سهم جمهوری آذربایجان، متعلق به ایران است

قسمت سیزدهم-حوزه گازی «شاه دنیز»

یکی از مباحث مورد علاقه آقای حیدر علی اف همکاری با جمهوری اسلامی ایران در حوزه انرژی بود .این علاقه زمینه را برای تقویت هر چه بیشتر روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان فراهم کرد. امضای قرارداد بهره برداری مشترک از حوزه گازی «شاه دنیز» از سوی شرکت دولتی نفت ایران با کنسرسیوم نفتی بین المللی در تاریخ 4 ژوئن سال ۱۹۹۶در مسیر همین علاقه بود. رئیس جمهور فقید آذربایجان از این تحول به عنوان یک رویداد مهم یاد کرد.

«امروز - چهارم ژوئن ۱۹۹۶ما به مناسبت یک رویداد مهمی در این تالار مجلل «گلستان» حضور داریم و در مراسم امضای قراردادی بین شرکت دولتی نفت آذربایجان و تعدادی از شرکت های بزرگ جهان در خصوص بهره برداری مشترک از میدان نفت و گاز «شاه دنیز» واقع در بخش آذربایجانی دریای خزر شرکت می کنیم.»

«شاه دنیز» بزرگترین حوزه گازی جمهوری آذربایجان است. این میدان، در جنوب دریای خزر و در حدود هفتاد کیلومتری جنوب شرقی باکو قرار دارد.در این حوزه گازی یک کنسرسیوم بین‌المللی سرمایه گذاری کرده که ده درصد سهام آن ، معادل با سهم جمهوری آذربایجان، متعلق به ایران است، شرکت بریتیش پترولیوم با بیست و پنج و نیم درصد، لوک اویل روسیه با ده درصد و شرکت استات اویل هیدرو نروژ با بیست و پنج و نیم درصد از دیگر سهامداران فاز اول این میدان گازی هستند.مشارکت ایران و آذربایجان در کتار نروژ، انگلستان ، ترکیه ، فرانسه و روسیه ،نماد همکاری دو کشور همسایه بوده و از نظر آقای حیدر علی اف مثبت تلقی گردیده است.

«اینجانب جذب شرکت ایرانی برای بهره برداری از میدان «شاه دنیز» آذربایجان دریای خزر را مثبت تلقی می کنم. به نظرم، این کار موجب توسعه هر چه بیشتر همکاری های ما خواهد بود. در قراردادی که امروز به امضا می رسد، شرکتNEKO از جمهوری اسلامی ایران نیز مشارکت می نماید. من به میهمانان ایرانی و مخصوصاً به جناب سید علی اکبر هاشمی معاون اول شرکت ملی نفت ایران خیر مقدم می گویم.»

بر اساس سوابق موجود،شرکت دولتی نفت آذربایجان در ماه اکتبر سال ۱۹۹۵بهره برداری مشترک از میدان «شاه دنیز» با سرمایه گذاری شرکت های نفتی بزرگ جهان را ضروری دانست و در این باره پیشنهاد خود را ارایه داد. در آن زمان پیش بینی می شد از میدان «شاه دنیز « به میزان ۴٠٠ میلیارد متر مکعب گاز، ٢٠٠ میلیون تن گاز متراکم و ۱٠٠ میلیون تن نفت استخراج گردد. بهره برداری و استفاده از این میدان، مسلماً، برای جمهوری آذربایجان و شرکت های خارجی نظیر ایران، سود سرشاری داشته است.

ایران و جمهوری آذربایجان به دلیل همسایگی و برخورداری از مشترکات مختلف، قابلیت های زیادی برای توسعه همکاری ها دارند و حوزه انرژی یکی از حوزه های راهبردی این روابط می باشد.پس از استقلال جمهوری آذربایجان و در دوره آقای حیدر علی اف ، همواره تلاش طرفین بر این استوار بود که همکاری‌ها را در حوزه انرژی گسترش داده و راهکارهای مناسب را اتخاذ نمایند.

این رویکرد مورد حمایت رئیس جمهور فقید آذربایجان بوده و بارها از سوی وی مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس بود که روابط استراتژیک دو کشور در سایه اشتراکات متعدد همواره در مسیر پیشرفت قرار داشته است.

«ایران همسایه و دوست نزدیک آذربایجان است و همکاری بین آذربایجان و ایران توسعه روز افزونی دارد.ما همکاری ها با ایران در زمینه صنعت نفت و گاز را بسط و گسترش می دهیم و این امر را به منزله نمونه ای از همکاری های کشورمان با ایران محسوب می کنیم.»

 

حیدر علی اف از کمک های انسان دوستانه ایران تقدیر می کرد

 

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 14

در سال های ابتدای دهه 1990 که جمهوری آذربایجان درگیر جنگی خونین و خانمانسوز با ارمنستان بود و نیاز به کمک های انسان دوستانه داشت،جمهوری اسلامی ایران با تمام توان به یاری همکیشان آذری خود شتافت.

این اقدام خیرخواهانه ایران همواره مدنظرآقای حیدرعلی اف بود و وی بارها از کمک های انساندوستانه ایران قدردانی کرد و بخصوص در مقطعی که رئیس شورای عالی نخجوان بود، اعتقاد داشت ،این کمک ها ، نخجوان را از محاصره نجات داد.

«ما در آنجا (نخجوان) همانند کسانی که در جزیره ای تبعید شده باشند و در وضعیت بسیار سختی زندگی می کردیم. از یک طرف جنگ با ارمنستان ادامه داشت، در مرزهای ارمنستان-آذربایجان تبادل آتش وجود داشت و لازم بود که از بروز جنگ جلوگیری کرد از طرفی هم ا دامه زندگی برای مردم لازم بود. من هیچگاه فراموش نخواهم کرد که آن زمان ایران به ما بسیار کمک کرد».

 این کمک ها عمدتا بواسطه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و کمیته امداد امام خمینی (ره) ارسال می گردید . جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در سال 1993 با ایجاد اردوگاه برای 100 هزار آواره و تامین چادر و تامین لوازم زندگی و خواربار ،اقدامات انساندوستانه خود را در قبال مردم شریف جمهوری آذربایجان انحام داد،اقداماتی که تا به امروز نیز ادامه دارد.

کمیته امداد امام خمینی (ره) نیز از نخستین سال های استقلال جمهوری آذربایجان ، فعالیت های بشردوستانه خود را در جمهوری آذربایجان شروع کرد. آقای سید رضا نیری رئیس وقت این کمیته امداد ، در تاریخ 23 دسامبر 1993 به آذربایجان سفر کرد و در دیدار با آقای حیدر علی اف رئیس جمهور، آمادگی ایران برای تاسیس دفتر کمیته امداد در باکو اعلام کرد و با موافقت رئیس جمهور فقید آذربایجان، دفتر کمیته امداد در شهر باکو گشایش یافت.

فعالیت های خیرخواهانه این دفتر به عنوان یادگار آقای حیدر علی اف امداد در سال های بعد افزایش یافت و هنوز هم ادامه دارد.در واقع کمیته امداد امام خمینی (ره) با احساس وظیفه انسانی و اسلامی کمک به آوارگان جنگ قره باغ و خانواده شهدا و معلولان این جنگ را از همان آغاز فعالیت،در دستور کار خود قرار داد و کمک های خیریه فراموش نشدنی آن بارها  از طرف آقای حیدرعلی اف مورد تقدیر قرار گرفت.

آقای حیدر علی اف معتقد بوداین قبیل اعمال خیرخواهانه به نوبه خود موجبات تحکیم هر چه بیشتر روابط دوستانه دو کشور را فراهم می سازد.

فعالیت های انساندوستانه کمیته امداد بعد از انتخاب آقای حیدر علی اف به ریاست جمهوری و با حمایت های وی ادامه یافت و بر میزان آن افزوده شد . در آن زمان هجده شهر بزرگ چون باکو ، سالیان، سیدزن، علی بایراملی، گوی چای، شماخی، اسماعیلی ، گنجه، شکی، شمکیر، خانلار، لنکران، آستارا، جلیل آباد ، ماسالی، نخجوان ، بیله سوار ، اردوباد و 389 روستا از مساعدت های کمیته امداد امام خمینی (ره) بهره مند شدند و در یک مقطع به میزان 18 میلیون دلار کمک های بشردوستانه از سوی این کمیته در میان آورگان جنگی و خانواده های کم درآمد توزیع شد.

این  کمک ها طی سال های 2000 -1995 بالغ بر 9 میلیون دلار بوده و در کنار آن،7720 شاگرد تحت حمایت نیز از امکانات کمیته بهره مند شده و حدود هزار تن از معلمین مدارس متوسطه و عالی نیز تحت حمایت کمیته قرار گرفتند.

غیر از آقای حیدر علی اف،بارها آقایان آرتور راسی زاده نخست وزیر ، علی حسن اف معاون نخست وزیر، علی انسان اف وزیر بهداشت و علی نقی یف وزیر تامین ا جتماعی بعد از بازدید از اردوگاه های آوارگان جنگی در بخش های بیله سوار ، گوی چای و گنجه ،از این اقدامات انساندوستانه قدردانی کردند. اذعان دکتر علی انسان اف ،وزیر بهداشت جمهوری آذربایجان مبنی بر اینکه، کمیته امداد نمونه موفق یک مجموعه حمایتی صلح آمیز در جهان است،نشانگر نگاه مسئولین طراز اول آذربایجان به موضوع می باشد.

 از اقدامات مهم و ماندنی کمیته امداد امام خمینی (ره)، تاسیس یک مرکز درمانی یا کلینیک جهت درمان بیماران در باکو بود.این مرکز ، در واقع تنها نهاد درمانی در جمهوری آذربایجان است که کلیه امور درمانی و حتی تحویل دارو را بصورت رایگان انجام می دهد.

اانتقال تجارب سازمان های اجتماعی و خدماتی جمهوری اسلامی ایران به مردم و مقامات رسمی آذربایجان نیز از جمله برنامه های کمیته امداد امام خمینی (ره) بود.

در 2 اوت سال 1999 رئیس جمهور فقید آذربایجان هنگام ملاقات با آقای یحیی محمدزاده استاندار وقت آذربایجان شرقی ، نیز به آن روزهای سخت اشاره داشت:

«در آن روزهای سخت خصوصا پس از آنکه مرزها در سال1991 باز شد ایران به کشورما و خصوصا به نخجوان که از سوی ارامنه در تحریم اقتصادی قرار گرفته بود کمکهای لازم را ارائه نمود».

آقای الهام علی اف رئیس جمهور فعلی جمهوری آذربایجان نیز در یکی از سفرهای خود به تهران با حضور در دفتر کمیته امداد امام خمینی (ره) از یاری این نهاد به نیازمندان و آوارگان جنگی جمهوری آذربایجان قدردانی کرد. محورهای اصلی اظهارات ایشان حسن ختام این یادداشت می باشد:

ـ کمکهای کمیته امداد به دهها هزار نفر از آوارگان جنگی آذربایجان بخشی از مشکلات آنان را حل کرده است.

 ـ کمکهای ‌انساندوستانه کمیته امداد امام‌خمینی ثابت‌کرده است که این نهاد نه تنها در گفتار، بلکه در عمل حامی نیازمندان است.

  ـ در شرایطی که دیگر نهادهای خیریه، جمهوری آذربایجان را ترک می‌کنند، کمیته امداد نه تنها کارهای خود را متوقف نکرده، بلکه با طرحهای جدید، تلاشهای خود را گسترش می‌‌دهد.

ـ بنده بعنوان رئیس جمهور کشور آذربایجان از کمکهای بشردوستانه کمیته امداد به کشورم تقدیر و تشکر می‌نمایم.

وبالاخره اینکه آقای حیدر علی اف کمک های بدون چشمداشت ایران را موجب تقویت برادری و دوستی دائمی دوکشور و تحکیم مناسبات استراتژیک فیمابین می دانست و همواره می گفت جمهوری آذربایجان دوست استراتژیک و همسایه قابل اعتمادی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

نگاه حیدر علی اف به انقلاب اسلامی ایران  

حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران 15

رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان، وقوع انقلاب اسلامی ایران را به عنوان یک عید برای مردم ایران می دانست و بارها در سخنرانی های خود به مناسبت سالگرد این انقلاب، آن را به عنوان عید به مردم ایران تبریک گفته بود.

قسمت پانزدهم- نگاه به انقلاب اسلامی ایران

انقلاب اسلامی باعث دگرگونی عظیمی در زمینه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی درایران شد و تأثیری شگرف در سطح جهانی به وجود آورد. این انقلاب مورد توجه و تجزیه و تحلیل و حمایت و استقبال اندیشمندان و رهبران جهان قرار گرفت و تجلیل از آن در گفتارهای آنان ظهور نمود.آقای حیدر علی اف رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان نیز به عنوان یکی از علاقمندان به انقلاب اسلامی ایران ، این احساس خود را در سخنرانی های بیان می کرد.

«انقلاب اسلامی ایران مرحله بسیار مهمی در تاریخ قدیم ایران بوده است. طی بیست سال پس از انقلاب، جمهوری اسلامی ایران راه بزرگ و پرافتخاری را پیموده، با رهبری حکومت ایران ، دستاوردهای مهمی را حاصل نموده است».

 این انقلاب نشان داد که در داخل جغرافیای کشور ایران محدود و خلاصه نمی شود بلکه تأثیرگذاری و دستآوردهای آن، از مرزها فراتر رفته و ابراز عشق و علاقه قلبی میلیونها نفر به امام و انقلاب اسلامی، آقای حیدر علی اف را نیز تحت تاثیر قرار داده بود و ایشان در طول دوره ریاست جمهوری و در مقطعی که رئیس شورای عالی نخجوان بود،شخصا در مراسم گرامیداشت پیروزی انقلاب اسلامی ایران شرکت می کرد و از دستآوردهای گرانبهای این انقلاب سخن می گفت.

«در طول مدت پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کشور ایران دوران پیشرفت واقعی را می پیماید. تحولات سیاسی- اجتماعی و اقتصادی در این کشور برای ما معلوم است و مورد توجه جامعه جهانی می باشد. برای همین، ما خوب می دانیم که ظرف این سال ها حکومت ایران ضمن پیروی از راهی که آیة الله خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی مشخص نموده، به دستاوردهای چشمگیری دست یافته است. ما از این خوشحال هستیم و آرزو داریم که این دستاوردها هر چه بیشتر باشد. چرا که، ایران و آذربایجان نزدیکترین همسایه و دوست هستند».

 رئیس جمهور فقید جمهوری آذربایجان به دقت تحولات جاری ایران را دنبال می کرد و با پیشرفت های خیره کننده انقلاب اسلامی ایران آشنائی داشت و از تحولات این کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان نمونه و الگوی خوبی برای دیگر کشورهای جهان یاد می نمود.

«ایران کشوری است بزرگ و مقتدر، ولی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحولات بسیار جدی و مهمی در ایران رخ داده و این کشور بطور روز افزون رشد یافته است. اکنون در ایران شرایط اقتصادی، رفاه مردم، دانش و فرهنگ به سطح والایی رسیده است. ما به عنوان دوست، از این دستاوردها استقبال می کنیم و آرزو می کنیم که، ملت ایران منبعد نیز چنین موفقیت هایی را بدست آورد».

 آقای حیدر علی اف ،وقوع انقلاب اسلامی ایران را به عنوان یک عید برای مردم ایران می دانست و بارها در سخنرانی های خود به مناسبت سالگرد این انقلاب، آن را به عنوان عید به مردم ایران تبریک می گفت:

«من در این روز عید آرزوهای صمیمانه خود را به مردم ایران می رسانم و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران را به مردم این کشور شادباش می گویم. اعتقاد دارم که جمهوری اسلامی ایران ضمن پیمودن راهی که برگزیده است، منبعد نیز به پیشرفت های بیشتر دست خواهد یافت و در جامعه جهانی از مواضع خود دفاع نموده و رشد خواهد کرد».

 آقای حیدر علی اف با مطالعه تاریخ انقلاب اسلامی و مقاومت مردم در مقابل سختی های پس از پیروزی انقلاب،بر این باور بود که اتحاد، محور نزدیکی مردم با نظام بوده و ملت ایران می تواند با حفظ این محور،دوران سخت خود را پشت سر گذارده و به پیروزی و کسب جایگاه شایسته در جهان نائل گردد.

«کشور همسایه و دوست ما ایران ظرف این سال ها با مشکلات بزرگی مواجه بوده، جنگ هائی بر او تحمیل شده و در معرض فشارهای زیادی قرار گرفته است. لیکن وحدت و همبستگی مردم ایران، اتحاد نزدیک مردم با حکومت و رهبران خود به همه این فشارها پاسخ مناسبی داده و هم اکنون ایران در جامعه جهانی جایگاه شایسته ای را به خود اختصاص داده است».

 جمهوری آذربایجان، دومین کشور شیعه مذهب ، با بیش از 8 میلیون جمعیت دارای پیوندهای تاریخی، تمدنی و فرهنگی عمیقی با ایران است و این پیوند و همبستگی همیشه مد نظر آقای حیدر علی اف قرار داشت.ایشان معمولا با اذعان به ضرورت وقوع انقلاب اسلامی در ایران،از اینکه این انقلاب موجب نزدیکی مردم جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران شده است،ابراز خرسندی می نمود.

«جمهوری اسلامی ایران طی سال های گذشته کاملاً ثابت کرده است که انقلاب اسلامی برای مردم ایران چه قدر ضروری بوده و برای آینده ایران افق های بزرگی را گشوده است. معتقدم روابط دوستانه و برادرانه بین کشورها و ملت های ما هر چه بیشتر توسعه پیدا خواهد کرد».

  ایشان  پیشرفت های درخشان ایران در عرصه های مختلف علمی ، علیرغم فشارهای دشمنان خارجی را  مهم می دانست ومعتقد بود که روحیه استقلال طلبی و اتکا به خود می تواند تاثیر عمیقی در رشد و بالندگی علمی ایران داشته باشد.آقای حیدر علی اف معتقد بود که هیچ کشوری نمی تواند در شرایط فشار، توسعه یافته و پیشرفت کند،اما ایران در مسیر توسعه گام های مهمی را داشته است. سخنان ایشان مناسبت بیست و چهارمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشانگر باورهای رئیس جمهور فقید اذربایجان نسبت به آینده انقلاب اسلامی ایران بود.

«امروز ضمن گرامیداشت بیست و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی،اینجانب بر این باورم که، ایران حق دارد به دستاوردهای بزرگ خود افتخار کند. اقتصاد ایران توسعه می یابد و زندگی مردم در سطح عالی پیشرفت می کند. اطمینان دارم که سال های آینده متضمن پیشرفت هر چه سریع تر در ایران خواهد بود و من به عنوان رئیس جمهور یک کشور دوست و برادر، در این روز عید آرزوی این موفقیت ها را دارم».

 

 

 

* مطالب داخل گیومه از کتاب»حیدر علی اف و شرق» ،انتشار در باکو سال 2003 توسط انتشارات چاشی اوغلو ،و همچنین کتابخانه الکترونیکی حیدر علی اف به آدرس اینترنتیhttp://lib.aliyev-heritage.org استخراج شده است