الف: روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان:

روابط جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان از سابقه ای دیرینه برخوردار می باشد و قبل از فرو پاشی شوروی سابق سرکنسولگری کشورمان در باکو دایر بوده است.در سال 1370 با به رسمیت شناخته شدن استقلال جمهوری آذربایجان از سوی جمهوری اسلامی ایران روابط دو کشور به صورت رسمی آغاز گردید و سطح روابط نیز از سطح سرکنسولگری به سفارت ارتقاء یافت. جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که در آذربایجان (باکو) اقدام به دایر نمودن سفارت نمود. متعاقبا در جریان سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به آذربایجان در آبان ماه 1372 تعداد 13 سند همکاری بین دو کشور به امضا رسید و روابط دو کشور در تمامی زمینه ها بسط و توسعه یافت.

ب: روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خود مختار نخجوان:

در تاریخ دوم شهریورماه 1371 آقای حیدر علی اف رئیس وقت مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان بنا به دعوت رسمی وزیر امور خارجه کشورمان به تهران عزیمت و در خصوص توسعه روابط کشورمان با این جمهوری خودمختار مذاکرات مفصلی در تهران صورت گرفت و پروتکل همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خودمختار نخجوان بین حیدر علی اف و مقامات کشورمان به امضا رسید. بدنبال این توافق، در 17 اسفند سال 1371 سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در جمهوری خودمختار نخجوان دایر گردید.

در فاصله سالهای 1371 تا 1386 جمهوری اسلامی ایران کمک های بلاعوض زیادی به مردم جمهوری خودمختار نخجوان نموده و به صورت وسیعی در زمینه رفع نیازهای غذایی و دارویی به مردم این منطقه مساعدت نمود.

بر اساس یادداشت تفاهم امضا شده بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در تاریخ 10 اردیبهشت 1386 نقاط مرزی جلفا-جلفا و پلدشت-شاه تختی به عنوان دو گذرگاه ارتباطی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خودمختار نخجوان در نظر گرفته شد و روزانه صدها مسافر ایرانی و نخجوانی بر اساس یادداشت تفاهم مورخ 26 ژانویه سال 2005 مبنی بر عبور آزاد اتباع دو کشور ساکن در داخل محدوده تا شعاع ۴۵ کیلومتری از نوار مرزی،  بدون نیاز به دریافت ویزا به راحتی و سهولت از دو مرز مذکور عبور می کردند. در این ارتباط مسافران ایرانی که به جمهوری خودمختار نخجوان سفر می کردند در قالب گردشگری و برای بازدید از جاذبه های طبیعی و مراکز تاریخی نخجوان، برخی جهت تجارت چمدانی  و تعداد کمی از افراد ایرانی نیز بمنظور انجام سرمایه گذاری و همکاریهای فنی و صنعتی به این جمهوری خودمختار سفر می کردند. اما مجلس ملی آذربایجان در تاریخ 22 آذرماه 1391 به صورت یکطرفه این یادداشت تفاهم را لغو و به تبع آن نیز جمهوری نخجوان برای سفر اتباع ایرانی به این جمهوری، رژیم روادید برقرار نمود.

از تاریخ 1398/09/10 وضعیت لغو ویزا جهت ورود به محدوده سرزمینی جمهوری خودمختار نخجوان برای اتباع ج.ا. ایران برقرار شده است. اتباع ایرانی بدون نیاز به دریافت ویزا می توانند از هر یک از مرزهای زمینی (مرزهای زمینی جلفا ـ جلفا در استان آذربایجان شرقی، پلدشت ـ شاه تختی در استان آذربایجان غربی و صدرک ـ دیل اوجو در ترکیه) و همچنین از طریق فرودگاه شهر نخجوان وارد این جمهوری خودمختار شده به مدت 15 روز اقامت نمایند. همچنین، بنا بر تصمیم دولت جمهوری آذربایجان امکان دریافت روادید (ویزا) روادید ورود به خاک جمهوری آذربایجان در فرودگاه بین المللی شهر نخجوان با پرداخت مبلغ 20  دلار ( جهت سفر به باکو و سایر اراضی این کشور به غیر از ج.خ. نخجوان با اعتبار یکماهه) فراهم شده است. (هم اکنون به دلیل شرایط پاندمی کرونا این امکان فراهم نیست و طبق مصوبه  قرارگاه مرکزی کرونای جمهوری آذربایجان برای افراد فاقد اقامت این کشو سفر به باکو از طریق نخجوان میسر نمی باشد).

در طی سال های اخیر روابط سیاسی دو جانبه توسعه چشمگیری داشته است. علاوه بر سفرهای متقابل استانداران استان های آذربایجان شرقی و غربی به نخجوان و همچنین سفر رئیس مجلس عالی نخجوان به تبریز و دیگر شهرهای این دو استان، بسیاری از مقامات دو طرف در حوزه های مختلف سفرهای متقابل را انجام داده اند. اما مهمترین و بالاترین سطح این گونه تعاملات در 26 آذرماه 1396 با سفر آقای واصف طالب اف رئیس مجلس عالی نخجوان به تهران و به دعوت دکتر محمد جواد ظریف وزیر محترم امور خارجه صورت مجددا آغاز گردید. در این سفر رئیس مجلس عالی نخجوان علاوه بر دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان، با دکتر علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، آقای مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی و همچنین گروه دوستی پارلمانی کشورمان دیدار و گفتگو نمود.

در پاسخ به سفر آقای طالب اف به تهران و به دعوت وی، دکتر محمد جواد ظریف نیز 17 فروردین 1397 به همراه هیاتی از مدیران ارشد وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به نخجوان سفر نمود. در این سفر آقای ظریف با رئیس مجلس عالی نخجوان دیدار و در ضیافت ناهار وی نیز شرکت نمودند. در این سفر یک روزه وزیر امور خارجه کشورمان در دانشگاه دولتی جمهوری خود مختار نخجوان برای اساتید و دانشجویان دانشگاه در خصوص تحولات منطقه ای و توسعه مناسبات میان همسایگان سخنرانی کردند.

در ادامه این روابط حسنه، جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی عضو فراکسیون مناطق آزاد که برای بازدید از منطقه آزاد ارس به منطقه سفر نموده بودند طی سفری کوتاه به جمهوری خودمختار نخجوان در تاریخ 1398/05/24 از امکانات و ظرفیت های این جمهوری خودمختار بازدید کرده و در جلسه سرکنسولگری ج. ا. ایران در نخجوان شرکت نمودند.

جناب آقای جواد جهانگیرزاده سفیر ج.ا.ایران در باکو در جریان سفر خود به ج.خ. نخجوان در تاریخ 1398/07/11 با واصف طالب اف رئیس مجلس عالی نخجوان دیدار و گفتگو نمود.

در جریان دیدار مورخ 1399/09/14 جناب آقای سیدعباس موسوی سفیر جدید کشورمان در باکو با آقای واصف طالب اف رئیس مجلس عالی ج.خ. نخجوان زمینه های همکاری این جمهوری خودمختار با ج.ا. ایران در زمینه های مختلف مورد بررسی قرار گرفت.

کمیسیون فنی مشترک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در خصوص نحوه همکاری و بهره برداری از سد خداآفرین ـ قیز قلعه سی و نیروگاه برق آبی اردوباد ـ مارازاد در تاریخ 1399/09/24 با حضور مسئولین و کارشناسان دو کشور در جمهوری خودمختار نخجوان برگزار گردید.

جناب آقای دکتر ظریف وزیر امور خارجه ج.ا. ایران روز شنبه مورخ 1399/11/11 در راس هیاتی از استانبول وارد نخجوان گردید. در این سفر علاوه برمذاکره با آقای واصف طالب اف رئیس مجلس عالی نخجوان، آخرین تحولات ناشی از جنگ اخیر در منطقه قفقاز جنوبی از جمله کریدورهای ارتباطی مورد بحث قرار گرفت. آقای وزیر بهمراه هیات همراه، نخست وزیر نخجوان، استاندار آذربایجان شرقی و رئیس منطقه آزاد ارس از ایستگاه راه آهن جلفا، پل ارتباطی راه آهن ایران و شوروی سابق، پایانه های مرزی جلفای ایران و نخجوان و پل ارس بازدید نمود.

هیأت پارلمانی جمهوری اسلامی ایران به ریاست جناب آقای مجتبی ذالنوری رئیس محترم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی 1399/11/29 وارد نخجوان گردید. شرکت در نشست تخصصی تحولات منطقه، دیدار با آقای واصف طالب اف رئیس مجلس عالی جمهوری خودمختار نخجوان، و بازدید میدانی از کریدورهای ارتباطی، حمل و نقل و ریلی منطقه و خطوط اتصال با جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 1399/11/30 از برنامه های این سفر بود.

در تاریخ 1400/03/10 طی مراسمی پنجاهمین سالگرد بهره برداری مشترک ج.ا. ایران و ج. آذربایجان از سد ارس (مرز ج.ا. ایران و بخش ج.خ. نخجوانِ ج. آذربایجان) و میل مغان با حضور وزیر نیروی کشورمان و وزیر انرژی ج. آذربایجان و هیات های همراه گرامی داشته شد.

هیات محترم وزارت راه و شهرسازی به ریاست وزیر محترم جناب آقای اسلامی روز سه شنبه مورخ 18 خرداد 1400 ضمن سفر به شهرستان جلفای کشورمان و ج.خ. نخجوان به همراه هیات آذری به ریاست جناب آقای شاهین مصطفی یف معاون نخست وزیر ج. آذربایجان از بخشی از مسیر جاده ای جلفا ـ بیله سوار و نوار مرزی دو کشور، نقطه صفر مرزی مشترک ج.ا. ایران ـ ج. آذربایجان و ارمنستان از دوسوی مرز بازدید و با جناب آقای واصف طالب اف دیدار نمود.

جناب آقای قاسمی وزیر محترم راه و شهرسازی و هیات همراه روز پنجشنبه مورخ 1400/12/19 به جمهوری خودمختار نخجوان سفر نموده و ضمن ملاقات با آقای واصف طالب اف رئیس محترم مجلس عالی این جمهوری خودمختار، از زیرساختهای ریلی و جاده ای محل بازدید نمودند.